De demilitarisering van de rijkswacht

De Belgische rijkswacht is ouder dan België zelf. Het corps werd opgericht in 1795 en is ruim tweehonderd jaar later volop bezig te verdwijnen. De eenheidspolitie komt eraan. Dat heeft de politieke wereld zo gewild. Het begon in 1991 met de wet over de demilitarisering van de rijkswacht. In de voorafgaande decennia waren de klachten over de politiestaat in de staat hand over hand toegenomen. Veel van die klachten bleken betrekking te hebben op het militaire karakter van de rijkswacht. Dat sloeg dan op organisatie, uitrusting en mentaliteit, inclusief het tuchtreglement en de opleiding. Nu de rijkswacht bijna is opgegaan in de eenheidspolitie (of omgekeerd?), heeft de sociologe Marleen Easton het voorheen militaire corps tot op het bot uitgebeend. De maatschappelijke aspecten staan daarbij voorop. Een vaststelling is dat de rijkswacht tegenwoordig zelf kritischer staat ten aanzien van haar eigen functioneren dan doorgaans in de media en in de politieke wereld wordt aangenomen. Cases als Marc Dutroux en Sémira Adamu hebben daar in aanzienlijke mate toe bijgedragen.In de woelige jaren zestig van de vorige eeuw begint de rijkswacht stilaan los te komen van het leger. Er worden voor het eerst burgers gerekruteerd, nog geen vrouwen of allochtonen, maar toch. Ook binnen de rijkswacht wordt gepleit voor het gebruik van minder dodelijke wapens bij het handhaven van de openbare orde - de Eenheidsstaking en Zwartberg lagen nog fris in het geheugen. Het personeel krijgt meer vrijheid en de nadruk komt, althans verbaal, te liggen op het aspect dienstverlening. Toch, betoogt de onderzoekster, is het proces van demilitarisering nog geenszins afgerond. Interne vernieuwingsoperaties die ertoe konden bijdragen, zijn afgeremd door uitgerekend de algehele politiehervorming. De rijkswacht bevat ook nu nog traditionele militaire elementen, die haar structureel en cultureel uniek maken. De integratie van de Belgische politiediensten is een cultureel veranderingsproces dat nog diverse kanten op kan.Dit boek is wetenschappelijke kost, onderbouwd met tal van documenten die zelden of nooit de openbaarheid bereikten. Geen ontspanningslectuur, wel noodzakelijke informatie voor wie zich iets meer dan de gewone foutparkeerder of snelheidsfreak betrokken voelt bij de Belgische rijkswacht. Marleen Easton De demilitarisering van de Rijkswacht 2001, Brussel, VUBPress, 351 blz., 19,70 euro (795 frank), ISBN 90-5487-295-0.Het vette en het vromeVlamingen zijn werk- en zwijgzame individuen met blozende wangen en een bewonderenswaardige eetlust, verbaal en literair zwakbegaafd, maar als schilders onovertroffen koloristen. Ziedaar het oordeel van de 19de-eeuwse Franse filosoof en schrijver Hippolyte Taine. Toen kon je er nog unverfroren deterministische en zelfs racistische oordelen op na houden. Zijn ze relevant? Helemaal niet, want andere oordelen van buitenlanders over ons gaan exact de tegengestelde kant op. Bovendien blijft het literatuur, meningen zonder veel doordachtheid. Ze zijn verzameld door de Leuvense professor emeritus in de literatuur, Marcel Janssens. Hij heeft getracht na te gaan wat het imago van Vlaanderen in Europa is (was), door de eeuwen en door de geschriften heen. Het slaan en zalven der volkeren heeft ons redelijk onberoerd gelaten, het kan dus geen kwaad er alsnog kennis van te nemen. Zijn er, om maar iets te noemen, ook Russen die een mening over de Vlamingen hebben? Zeker. De term flamandtsy wordt in Rusland nog altijd geassocieerd met het verzet van Tijl Uilenspiegel en zijn kompanen tegen de Spaanse bezetter. Ook aan de Volga is Tijl het symbool van de vrijheidsdrang. Het boek van Charles de Coster is nog onder Stalin in grote oplagen verspreid als verplichte schoollectuur. Zelfs in tijden van perestrojka citeerde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sjevardnadze, de onsterfelijke zin: De as van Claes klopt op mijn borst. Uilenspiegel is onder het communisme jarenlang opgevoerd als boegbeeld van de klassenstrijd en als symbool van de wereldvrede. De doorsnee-Rus blijkt zich toch meer te identificeren met de archetypische figuur van Lamme Goedzak, het tegendeel van de puriteins bekrompen burger. Goedzak aan de vodka, waarom niet? Het blijven clichés, maar blijkbaar gaat de schrijver ervan uit dat clichés een groot waarheidsgehalte bezitten. Het is een wat dubbelzinnig boek geworden. Name-dropping op grote schaal, maar tegelijk verbanden suggererend en aansporend tot inzicht. De auteur heeft duidelijk geleden onder de beperking van de lengte. Het is waar, zowel in de wetenschap als in het populisme moet het devies luiden: In der Beschränkung zeigt sich der Meister.Marcel Janssens Het vette en het vrome/Vlaanderen in de Europese literatuur 2001, Leuven, Davidsfonds, 203 blz., 19,71 euro (795 frank), ISBN 90-6306-425-X.De man uit SusquehannaDe Nederlandse rechtspsycholoog en hoogleraar Hans Crombag beperkt zich niet tot zijn eigen vakkundigheid. Behalve psychologie en recht wil hij ook graag de moraal in zijn denken betrekken. Bovendien weet hij zijn ideeën weer te geven in een taal die ook voor niet-vaklui toegankelijk is. Die ideeën wijken vaak af van de heersende. Twee voorbeelden, die niet direct schokkend nieuw zijn maar zo goed onderbouwd dat je nu meteen weet waarom. Sigmund Freud was een bedrieger. Hij nam het met de waarheid niet altijd even nauw en zijn psychoanalyse is feitelijk een vorm van oplichting. Daar liggen de psychoanalytici niet van wakker. Zij hebben zich georganiseerd in besloten gemeenschappen, die de markt van de psychoanalytische therapie monopoliseren. De psychoanalyse is de speeltuin van de beau-monde: een beetje intellectueel of artiest is permanent in analyse en ontleent daar naar eigen zeggen diepe levenswijsheid aan. Een tweede voorbeeld is Crombags verdediging van Machiavelli. Haast iedereen kent één zin uit zijn boek Il Principe: Het doel heiligt de middelen. Het is een dubbele bodem, zoals bijna het hele boek. Probeer niet onder alle omstandigheden deugdzaam te zijn, zegt Machiavelli nog, want een man die zich altijd en overal goed betoont, gaat noodzakelijk te gronde te midden van zovelen die niet goed zijn. Maar Machiavelli was geen moralist. Hij kondigde geen ethische regels af, maar gaf een feitelijke beschrijving van hoe de mensen oordelen. Een heerser die aan de macht wil blijven, zal daar best rekening mee houden. Ook nu nog is het zo dat wie een oorlog verliest, een oorlogsmisdadiger is en wie er een wint, een held. Zegt Crombag. O ja, de man uit de titel is de vaak omstreden Amerikaanse psycholoog B.F. Skinner, aan wie Crombag schatplichtig is en die hij met dit boek een postume hulde brengt.Hans Crombag De man uit Susquehanna/Over psychologie, recht en moraal 2000, Amsterdam/Antwerpen, Contact, 255 blz., 19,46 euro (785 frank), ISBN 90-254-9527-3.