Nieuwe technologie mislukt zonder nieuwe denkpatronen

Toen in de jaren negentig van de vorige eeuw de eerste prille bedrijfswebsites opdoken, werden papieren jaarverslagen integraal gekopieerd naar het web. Het was een mooi voorbeeld van hoe ‘verleden’ plus ‘nieuwe technologie’ niet gelijk is aan ‘de toekomst’. Die eerste web - site-experimenten mislukten dan ook schromelijk.

De introductie van nieuwe technologie vereist nieuwe denkpatronen. Met oude denkpatronen draait het gebruik van nieuwe technologie uit op een illusie en blijven we teleurgesteld en verweesd achter. Kijk naar het onderwijs anno 2013. Onze scholen kunnen de technologische revolutie niet langer negeren. Zullen gepersonaliseerde iPads papieren cursussen vervangen? Goed mogelijk. Zullen onze leerlingen digitaal in plaats van klassiek leren? Goed mogelijk.

Maar nog veel belangrijker: wat wordt de rol van de docent? Geef nieuwe technologie aan een leraar met een oud denkpatroon, en je stevent af op een ramp. De leraar moet beseffen dat hij niet langer het monopolie heeft over informatie en moet zichzelf heruitvinden. Hij mag zich niet meer beperken tot klassieke informatieoverdracht. Misschien wordt het zijn nieuwe rol om leerlingen kritisch te leren kijken naar de zondvloed van informatie op het web?

Zijn we vandaag nog meester over al die technologie? Als we iemand voor zijn televisiescherm zien zitten, kunnen we de vraag stellen: wie programmeert wie? Wie controleert wie? U denkt dat u naar tv kijkt. Maar de tv kijkt naar u en past zijn programmarooster aan op basis van zijn bevindingen. En wie zoekt wat bij Google? Vroeger las ik de krant, en die informatie vloeide rechtstreeks naar mijn hoofd. Als ik nu klik, krijg ik bepaalde informatie, maar ik geef er vooral prijs. Ik geef zelfs een deel van mijn identiteit prijs. Zo zijn we niet langer de meester over de technologie, we lijken haar dienaar te worden. Gelukkig heeft technologie op twee zaken geen monopolie: creativiteit en verantwoordelijkheid.

Heidegger zei: wetenschap denkt niet. Technologie denkt ook niet. Als je pc crasht, ben je zelf verantwoordelijk om die te herstellen. Creativiteit zit in de hoofden van de mensen. Maar technologie biedt ons wel de mogelijkheid om heel creatief te zijn, op voorwaarde dat we nieuwe denkpatronen hanteren.

De hele appeconomie is daar een treffend voorbeeld van. Waarom heeft Sony de iPod niet uitgevonden? Dertig jaar geleden lanceerde de Japanse groep een iPod avant-la-lettre die je aan je ceintuur hing, met luidsprekers in je oren: de walkman. Sony had de technologie en de R&D-budgetten, maar ze bleven steken in hun oud denkpatroon. Apple was wél creatief en vond een muziekdrager uit die oneindig veel muziek kon aanbieden. Of: nieuwe technologie biedt oneindig veel mogelijkheden. Op voorwaarde dat we ook onze oude denkpatronen herzien.