IN MEMORIAM: Jacques Derrida

De bedenker van de deconstructietheorie, die de laatste drie weken van zijn leven in een ziekenhuis in Parijs verbleef, blies in alle rust zijn laatste adem uit, meldt zijn entourage. Met Jacques Derrida verdwijnt de laatste overlevende van een roemruchte generatie Franse filosofen en theoretici uit de jaren 60, de zogenaamde 'denkers van 68'. Eerder verwisselden ook Louis Althusser, Jacques Lacan, Michel Foucault, Roland Barthes en Gilles Deleuze het tijdelijke voor het eeuwige.

De in Algerije geboren Franse intellectueel was het meest bekend voor zijn ingewikkelde theorie van de 'deconstructie'. Hij geloofde niet in één waarheid en nam ook tegenstrijdige beschouwingen als waar aan. Voor Derrida drukken woorden slechts taal uit en verwijzen ze niet naar de wereld daarbuiten. Niet alleen in de literatuur, maar evenzeer in de muziek, de kunst en de architectuur worden verschillende lagen van betekenissen niet bedoeld of zelfs begrepen door de ontwerper van het werk, aldus de filosoof.

Jacques Derrida was populairder in de Verenigde Staten dan in Europa. Maar ondanks een aanzienlijk reservoir aan volgelingen en bewonderaars wekte zijn theorie ook grote ergernis op. Voor veel Amerikanen was hij de verpersoonlijking van een Franse filosofische school die tegen het klassieke filosofische denken inging. Toch was zijn invloed in de kunstwereld aanzienlijk. Zo hanteerden Amerikaanse architecten en designers de benadering van Derrida voor de constructie van gebouwen door afstand te doen van traditionele symmetrie, in ruil voor zigzagbewegingen en onrustige structuren. En de psyche van het hoofdpersonage in 'Deconstructing Harry' van Woody Allen valt enkel te begrijpen wanneer men zijn neurotische contradicties analyseert. Een duidelijke verwijzing naar Derrida.

Zoals de meeste intellectuelen van zijn tijd positioneerde Derrida zich aan de linkerzijde van het politieke spectrum. In 1995 werd hij lid van het steuncomité van Lionel Jospin, de gewezen premier van Frankrijk. Derrida had ook een zoon bij Sylviane Agacinski, de tweede vrouw van Jospin. Maar die directe banden beletten Derrida niet om, als het nodig was, met scherp te schieten op de Franse politiek. Zo trok hij drie jaar geleden niet naar de stembus omdat hij naar eigen zeggen 'een slecht gevoel had bij alle kandidaten'. Over zijn relatie met de politiek sprak de filosoof begin dit jaar: 'Als mijn teksten lange tijd als politiek neutraal werden beschouwd - terwijl mijn linkse partijvoorkeur voor niemand een geheim was - was dat omdat ik me niet kon terugvinden in de overheersende politieke moraal.'

Derrida gaf les aan de Sorbonne in Parijs en prestigieuze Amerikaanse universiteiten zoals Yale en Johns Hopkins.