Barnaby Rogerson / 'Mohammed. Biografie van de Profeet'

(tijd) Dit weekend begint voor miljoenen moslims de ramadan, de jaarlijkse vastenmaand. Het is een tijd waarin gelovige moslims zich bezinnen over hun geloof. Misschien is het ook een moment voor niet-moslims om te proberen door de sluier van hun eigen vooroordelen heen naar de islam te kijken.

Voor een goed begrip van de islam is een studie van de koran onontbeerlijk. Maar voor de leek is de koran een moeilijk toegankelijke tekst. Een eenvoudigere en even rijke toegang tot de islam is het leven van zijn Profeet, Mohammed, wat zoveel als 'de veelgeprezene' betekent. Met de koran vormen de uitspraken en de daden van de Profeet (de 'hadiths') de absolute morele en religieuze richtlijnen voor iedere gelovige moslim. Het leven van de Profeet (570-632) zoals dat in de officiële verhalen verteld wordt, zou dus een bron van inzicht en begrip kunnen zijn. Maar van het leven van de Profeet is al even weinig bekend in het Westen als van de precieze inhoud van de koran. Vooroordelen en negatieve clichés voeren ook hier de boventoon: de Profeet is een wellusteling, een rokkenjager of, erger nog, een pedofiel (wegens zijn huwelijk met de negenjarige Aïsja), een wraakzuchtige despoot en de stichter van een wrede religie die geen enkel respect betoont voor christenen en joden. Het zijn vooroordelen die al eeuwenlang de algemene perceptie van de Profeet en de islam hebben bepaald. Nochtans hadden onverdachte Europese literaire grootheden als Goethe en Thomas Carlyle veel bewondering voor Mohammed.

Rolmodel

Voor de moslims is de Profeet het absolute spirituele rolmodel. 'Hij is het bewijs van Gods bestaan', zei de beroemde middeleeuwse mysticus Roemi. Maar ook vanuit een louter werelds perspectief is Mohammed een uitzonderlijk man zoals er maar weinigen in de wereldgeschiedenis rondlopen. De historicus Barnaby Rogerson heeft in zijn biografie van Mohammed dan ook enige moeite om greep te krijgen op de persoonlijkheid van de Profeet: 'Alleen door de beste eigenschappen van bepaalde figuren uit de Europese beschaving - laten we zeggen Alexander de Grote, Diogenes en Aristoteles, of Constantijn de Grote, de apostel Paulus en de heilige Franciscus - in één persoon te verenigen, krijg je enigszins een beeld van het formaat van de man.' Dat lijkt op een poging om water en vuur te verenigen, maar er zit veel waarheid in Rogersons opsomming. De Profeet was niet alleen een wijze asceet en een religieus genie, hij was daarenboven een handige onderhandelaar, een diplomaat, een militaire bevelhebber en een politieke strateeg. Maar voor alles was hij een vroom en eerlijk man, die al lang voor zijn eerste openbaring rechtschapen en godvrezend leefde.

Moslims leggen er graag de nadruk op dat de Profeet een ongeletterde man was. Daardoor wordt de openbaring van de koran nog spectaculairder. Nochtans zegt ongeletterdheid niet veel over intelligentie in een orale cultuur. Zijn eerste openbaring kreeg de Profeet in 610. Hij was toen 40 jaar oud, echtgenoot en vader, en een ervaren en gerespecteerd zakenman. Rogerson gaat terecht uitgebreid in op Mohammeds leven als zakenman, die met handelskaravanen de Arabische woestijn doortrok en talrijke steden op het schiereiland bezocht. Tegelijk nuchter en beeldrijk heeft Rogerson het over de grote kennis waarover een handelaar moest beschikken: kennis van de woestijn, van de karavaanroutes, van de onderlinge verhoudingen tussen de woestijnstammen, kennis van de zeden en gewoonten van andere volkeren, kennis van de talrijke te verhandelen goederen, enzovoort. Lange tijd heeft men gedacht dat het Arabische schiereiland een vrij geïsoleerd en achterlijk gebied was waar de religieuze hoofdstromingen niet waren doorgedrongen. Rogerson maakt van het Arabië van de zesde eeuw een dynamische multiculturele en multireligieuze ontmoetingsplek, waar Mohammed in contact kwam met joden, christenen en andere gelovigen.

Volgens Rogerson werd Mohammed geïnspireerd door een groepje religieuze denkers, de haniefs, die zochten naar een religieuze identiteit voor de Arabieren en het veelgodendom rond Mekka wilden vervangen door een geloof in Allah, die werd gelijkgesteld met de joodse Jahweh en de christelijke Jehova. Een ander geopolitiek feit dat Rogerson onderstreept, zijn de talrijke conflicten tussen de drie rijken - het Byzantijnse, het Perzische en het Abessijnse - die het Arabisch schiereiland omsloten. Door die ruzies bemoeiden de drie keizerrijken zich steeds minder met Arabië: 'Het leek wel of alles voorbestemd was om de Arabieren de ruimte te geven hun lot in eigen handen te nemen.'

Mohammed zag zichzelf in de eerste plaats als een Profeet voor de Arabieren. Er zijn geen aanwijzingen dat hij de koran wilde verkondigen buiten de Arabische taalgrenzen. Rogerson besteedt duidelijk meer aandacht aan het publieke en politieke optreden van de Profeet dan aan zijn privé-leven en zijn spirituele ontwikkeling. Hij legt de nadruk op Mohammeds voorkeur voor diplomatie boven militaire strijd en voor barmhartigheid boven gestrengheid, ook al waren bloedvergieten en onverbiddelijkheid niet altijd te vermijden.

Met Mohammed de strijder en Mohammed de vrouwenliefhebber heeft het christelijke westen tot op de dag van vandaag grote moeite. Het zijn dimensies die voor ons niet kloppen met de opdracht van Gods boodschapper. Nochtans ligt de figuur van Mohammed in de lijn van heel wat bijbelse profeten. Voor het christelijke westen is de pacifistische en celibataire Jezus echter het model geworden. Het humanisme van de Profeet toont zich in al zijn diepgang in zijn afscheidsrede tot zijn volgelingen, die door Rogerson volledig geciteerd wordt: 'De gehele mensheid stamt af van Adam en Eva, een Arabier is niet beter dan een niet-Arabier, noch is een niet-Arabier beter dan een Arabier; ook is een blanke niet beter dan zwart of een zwarte beter dan blank, behalve door vroomheid en goed handelen.'

Rogersons biografie is duidelijk geschreven voor een breed publiek. Voetnoten en verwijzingen naar historische bronnen ontbreken. Rogersons brengt geen nieuwe feiten aan het licht, ook al legt hij hier en daar een persoonlijk accent. Maar de waarde van het boek ligt vooral in het engagement van de schrijver voor zijn onderwerp.