De Bourgondische bibliotheek opent de boeken

Zijn dunne benen en smalle taille vallen op. In het zwart gekleed en met een zwart, weelderig hoofddeksel. Filips de Goede, de heerser over Bourgondië van 1419 tot 1467. Naast hem staat zijn tienerzoon Karel de Stoute. Ze kijken beiden naar een man die geknield een boek vasthoudt. Het is de kopiist Jean Wauquelin. Hij staat op het punt zijn Chroniques de Hainaut aan Filips de Goede te overhandigen. De hertog had het boek bij Wauquelin besteld. Het ging om een Franse vertaling van een Latijns naslagwerk over de geschiedenis van Henegouwen.

Het minuscule maar prachtig geschilderde tafereel is zo goed als zeker van Roger van der Weyden, een van de allergrootste Vlaamse primitieven. De miniatuur prijkt op het titelblad van het boek. Zo ging dat toen. De hertog gaf een opdracht en in een moeite werd zijn beeltenis op de eerste pagina afgedrukt. Hiërarchie moest er zijn.

Het boek uit de 15de eeuw maakt deel uit van de Librije van de hertogen van Bourgondië. Dat was een exquise bibliotheek met prachtige, met miniaturen versierde manuscripten. Filips de Stoute was er in de 14de eeuw mee begonnen. Zijn kleinzoon Filips de Goede was allicht de grootste bibliofiel. Zijn bibliotheek telde zo'n 900 exemplaren. Zoon Karel de Stoute deed er daar nog 100 bij, maar hij was niet zo'n boekengek.

De bibliotheek bleef lang na de Bourgondische overheersing in Brussel bewaard. Rampspoed allerhande - diefstal, verwaarlozing en brand - kostte veel boeken het leven. Maar kijk, nog altijd behoren zo'n 300 exemplaren tot de collectie van de eeuwenoude Koninklijke Bibliotheek van België. Die is gespecialiseerd in handschriften. Ze bezit er zo'n 40.000.

Maar wie heeft ze ooit kunnen zien? Zo goed als niemand. Het nieuwe museum gaat daar verandering in brengen. Het is niet zo eenvoudig manuscripten veilig tentoon te stellen. Licht verdragen ze niet goed. En natuurlijk liggen ze onder glas. Je kan niet zomaar even wat pagina's omdraaien van het Breviarium van Lodewijk van Male. Of van de ridderroman Roman de Gérard de Nevers. Of van de Petersborough psalter. Stuk voor stuk topwerken uit de Librije. Ze zijn samengebracht op de tweede verdieping van het museum, als een geweldig slotakkoord. Eindigen in absolute schoonheid heet dat, in een donkere haast gewijde scenografie. De kunstwerken - het is de enige juiste term - krijgen volop de ruimte om te schitteren.

De start van het museumparcours ligt een verdieping lager in de gerestaureerde Nassaukapel. De Bourgondische heersers worden voorgesteld. De band met de katholieke kerk komt daar meteen aan bod. Die kan nauwelijks overschat worden.

Van de Nassaukapel gaat het naar het taaiste gedeelte van het museum: een educatief luik over hoe manuscripten werden vervaardigd. Welk soort perkament? Welk soort inkt? Wat met bladgoud? Hoe werden de boeken ingebonden? Interessant, maar je voelt je toch al snel een leerling van de middelbare school.

Boeiender is de voorstelling over de machtsontplooiing van de Bourgondiërs en de economische ontwikkeling. Die begon met Filips de Stoute, een zoon van de Franse koning Jan de Goede. Hij breidde het Bourgondische grondgebied steeds verder uit. Op een oorlog meer of minder werd niet gekeken, tot met het 'thuisland' Frankrijk toe. Een weloverwogen huwelijk deed het ook altijd goed om macht en grondgebied uit te breiden. De Bourgondische hertogen heersten over het huidige België en Luxemburg, grote stukken van Frans-Vlaanderen en Nederland en Bourgondië en Lotharingen in Frankrijk.

De hertogen investeerden in kunst en cultuur. Ze hadden er niet altijd het geld voor, maar dat trokken ze zich niet aan. Een autocraat vindt altijd wel geld.

In die context moet je de ontwikkeling van de manuscripten en de kunst in het algemeen zien. De Bourgondiërs toonden daarmee dat ze welvarende en moderne machthebbers waren. Vooral Filips de Goede bestelde boeken bij de vleet over allerlei onderwerpen. Het waren prestigeprojecten waar hij graag mee uitpakte. In zijn zog volgden andere hoge, adellijke heren als opdrachtgevers voor handgeschreven boeken. Zo ontstond een hele industrie.

De boeken mogen dan wel eeuwenoud zijn, het nieuwe museum is wel mee met de tijd. Iedere bezoeker krijgt een armband waarmee hij eerst zijn bezoekersprofiel moet bepalen: de meerwaardezoeker (veel informatie), de ontdekkingsreiziger (samengebalde uitleg) of de speelvogel (op maat van kinderen). Met de armband kan je in heel het museum op touchscreens uitleg vragen over de getoonde manuscripten. Een handige tool om door te dringen tot de wereld van de Bourgondiërs.