Joost Zwagerman (1963-2015)

‘Een licht egoïstische component vanwege de ingrijpende gevolgen ervan voor de nabestaanden.’ Zo definieerde schrijver Joost Zwagerman in 2005 in een interview met de Nederlandse krant Trouw het begrip zelfmoord. ‘Je zou kunnen zeggen: eigen sores eerst. Nabestaanden ervaren een soort stempeling voor de rest van hun leven. Ze zijn geestelijk gebrandmerkt.’

Zwagerman was zelf een halve nabestaande. Zijn vader trachtte zich ooit van het leven te beroven. Na die mislukte poging ging Zwagerman intens over zelfmoord lezen, en schreef mooie boeken en artikels over de problematiek. Dinsdag stapte de 51-jarige schrijver en vader van drie kinderen zelf uit het leven.

Schrijvend Nederland en Vlaanderen reageren geschokt. ‘Zijn boek ‘Door eigen hand’, over zelfdoding en de noodzaak daartegen te vechten is van het beste wat over dat onderwerp geschreven is. De inhoud is er alleen maar tragischer door geworden’, schrijft David Van Reybrouck op zijn Facebook-pagina. 

‘Joost, ik wil niet dat je dood bent’, zo richt Heleen van Royen zich op haar Facebook-pagina tot haar overleden collega. ‘Je bent me zo dierbaar. Ik weet hoe zwaar het aardse bestaan je soms valt. Daar hebben we het over gehad. Ik weet dat ik tegen je heb gezegd dat je geen gekkigheid moet uithalen. Dat je me altijd eerst zou moeten bellen. Dat ik het je dan uit je hoofd zou praten. En dat zou me lukken. Maar je hebt niet gebeld vandaag.’ 

Klinische depressie

Zwagerman kampte met depressies. De zwaarste - een klinische depressie - had hij in 2011 nadat zijn huwelijk was gestrand en drie dichte kennissen de dood hadden gevonden. ‘Er zijn momenten in je leven dat je niks meer hebt te willen’, zei over dat rampjaar de schrijver in de Volkskrant. ‘Ik moest al mijn best doen om van het huisje naar Albert Heijn te geraken en terug. Als dat lukte, had ik een grootse prestatie geleverd.’

Het zal zijn dat depressie in de genen van de Zwagermans zat, want aan de oppervlakte leek de Haarlemnaar geen enkele reden tot klagen te hebben. Hij behoorde samen met Connie Palmen en Arnon Grunberg tot de meest succesvolle Nederlandse schrijvers van zijn generatie. Van zijn boeken zijn volgens zijn uitgeverij Hollands Diep meer dan 1,2 miljoen boeken verkocht.

‘Veelvraat’ Zwagerman publiceerde de  afgelopen dertig jaar maar liefst dertig boeken: romans, essays, gedichten en beschouwingen over beeldende kunst en populaire cultuur.Zwagerman debuteerde in 1986 op 22-jarige leeftijd met de roman ‘De houdgreep’. In 1989 bereikte Zwagerman met de roman ‘Gimmick!’ een groot leespubliek. In dat boek voerde Zwagerman een schilder op die verloren loopt in het snelle Amsterdamse stads- en nachtleven waarin zijn collega-kunstenaars minder moeite dan hem hebben om te kiezen voor het snelle geld en succes. Van ‘Gimmick!’ werden meer dan 200.000 exemplaren verkocht. Later volgde de bestsellers ‘Vals licht’ (1991) - een boek dat genomineerd werd voor de AKO Literatuurprijs en in 1993 werd verfilmd door Theo van Gogh.

‘Vals licht’ viel extra op door een gewraakte passage. Daarin gaat een bekende televisiepresentator op bezoek bij de hoeren. Velen dachten dat Zwagerman doelde op tv-presentator Ron Brandsteder. Zwagerman verweerde zich - ‘het is fictie’ - maar wijzigde de passage toch. Ook ‘De Buitenvrouw’ - over een Nederlandse leraar die een affaire begint met een Surinaamse vrouw - vond de weg naar vele boekenkasten.

Schaamte voor links

Daarnaast was Joost Zwagerman, die in 2008 de Gouden Ganzenveer krijg voor zijn hele oeuvre, ook een uitstekend columnist en essayist. De ‘kunstenaar in bewonderen’ kon zeer bevlogen schrijven over hedendaagse kunst en populaire cultuur. In het boek ‘Perfect day’ bundelde hij enkele jaren geleden zijn beste essays over popmuziek. Vorig jaar verschenen onder de noemer ‘Americana’ twee lijvige boeken over de Amerikaanse cultuur.  Zwagerman kon ook erg overtuigend praten over kunst en had een tijd een vaste rubriek in het discussieprogramma ‘De wereld draait door’. 

Ook de Nederlands politiek kon hem in beslag nemen. Zijn ontstemming over het falen van de politieke linkerzijde in Nederland resulteerde in twee zéér lezenswaardige essays, waarvan ‘De schaamte voor links’ (2007) het stevigst binnenkwam bij progressief Nederland.

Dinsdagavond zou Joost Zwagerman te gast zijn bij een radioprogramma om te praten over zijn nieuwe boek ‘De stilte van het licht’. Hij kwam niet opdagen in de studio. Zijn uitgeverij maakte vervolgens het verschrikkelijke nieuws bekend. 

In de essaybundel ‘De stilte van het licht’ schrijft Zwagerman over het verlangen van veel artiesten om er niet te willen zijn. ‘Nu ik het boek voor me heb’, schrijft een criticus van Vrij Nederland op de website van het weekblad, ‘zie ik dat de slotafdeling essays in deze afscheidsbundel gewijd is aan verdwijnen. Aan hoe kunstenaars en schrijvers vorm geven ‘aan mijn teerste droom en tegelijk grootste nachtmerrie’. Met de kennis van nu, van zijn zelfgekozen dood, zijn dat veelzeggende woorden.’

Wie vragen heeft over zelfdoding, kan terecht op het gratis nummer 1813 en www.zelfmoord1813.be.