Miniserie 'Invisible Heroes': de diplomaat die dissidenten verstopte

De lijst van Scandinavische topseries om te comakijken is een must-see rijker. De waargebeurde miniserie ‘Invisible Heroes’ over de Chileense diaspora na de Pinochet-coup combineert geopolitieke suspense met briljante acteerprestaties. De centrale figuur in de politieke thriller is de wat atypische Finse diplomaat Tapani Brotherus.

De handel bevorderen tussen Finland en Chili. Met die missie wordt Brotherus in 1970 vanuit Helsinki naar Chili gestuurd. Het kleine Scandinavische land wil zijn belangen in de Chileense bos- en mijnbouwsector vergroten. Samen met een groep jonge, ambitieuze diplomaten opent Brotherus de eerste Finse ambassade in de hoofdstad Santiago. Hoewel hij wat linkser is dan de meeste van zijn collega’s vindt hij snel zijn draai als handelsattaché. Enkel de golfpartijtjes met Chileense bedrijfsleiders en andere diplomaten voelen aan als een verplicht nummertje. Ook de sociale integratie van zijn gezin verloopt vlot.

Alles verandert na 11 september 1973, de dag van de staatsgreep van legergeneraal Augusto Pinochet tegen de verkozen president Salvador Allende. Terwijl de legertanks Santiago binnenrollen, toont ‘Invisible Heroes’ hoe Brotherus en zijn vrouw hun huis openstellen voor Chileense vrienden die harde repressie door het regime van Pinochet vrezen.

De situatie loopt uit de hand. De vrienden van het stel lichten andere Chilenen in over de gastvrijheid van het Finse gezin, en zo klimmen steeds weer nieuwe asielzoekers over de haag en muren van de zwaarbewaakte diplomatenwoning. Na enkele weken leeft het Finse gezin samen met tientallen politieke vluchtelingen die door het leger gezocht worden. Een van hen is een ex-lijfwacht van president Allende. Hij zal later vermoord worden.

Een diplomaat die dissidente burgers verborgen houdt in zijn huis, samen met hen barbecuet en dronken wordt van Chileense rode wijn en Duitse pils, feestjes toestaat in en rond het zwembad en asielzoekers in het bed van zijn kinderen laat slapen: het lijkt moeilijk te geloven. Maar in een Skype-gesprek vanuit Helsinki ontkent de 82-jarige diplomaat dat de makers van ‘Invisible Heroes’ taferelen in het huis aandikten for a good story. ‘Die scènes behoren tot mijn favoriete momenten uit de serie, precies omdat het er zo aan toeging. Zo herinneren mijn vrouw en ik ons echt de ambiance in huis: fun en chaos tegelijkertijd.’

De gelijkenis met zijn jonge zelve uit de serie vond hij dan weer minder treffend. ‘Ik was bijlange niet zo knap, sprak heel anders en droeg nooit van die lelijke bruine overhemden. Het grappige is dan weer dat die acteur (Pelle Heikkilä, red.) tegenwoordig linkse standpunten inneemt in interviews, zoals over het verstrengde migratiebeleid in Finland, die uit de mond hadden kunnen komen van de jonge man die ik ooit was.’

Voetballen met asielzoekers

De progressieve idealen van de handelsattaché botsten met de neutraliteit van het diplomatieke protocol: wegblijven uit lokale conflicten en dus zeker geen vluchtelingen in bescherming nemen. Toch ging hij onverschrokken de strijd aan. Hij regelde visa en jobs op de ambassade en probeerde de man vrij te krijgen van één van de vluchtelingen die opgesloten zat in het voetbalstadion van Santiago. Zo veel mogelijk gebeurde in het geniep, maar het lukte niet altijd om uit het zicht van de nieuwe leiders te blijven. Zo liep de Fin samen met de Zweedse ambassadeur in de rouwstoet van dichter Pablo Neruda. De Nobelprijswinnaar was een vriend van president Allende en dus een vijand van het Pinochet-regime.

Op tv is hij nooit bang, behalve die ene keer dat iemand een geweer op hem richtte, maar was dat in het echt ook zo? ‘Ja. Mijn vrouw en ik zijn eigenlijk altijd rustig gebleven. Zelfs al was het door de chaos niet altijd duidelijk wie onze vrienden in huis haalden: revolutionairen, anarchisten of communisten met slechte bedoelingen. Uiteraard had Lysa haar bedenkingen bij de gevaren voor de kinderen. Onze zoon en dochter herinneren zich de bezetting niet als een onprettige tijd. Nog altijd koestert mijn zoon de voetbalwedstrijdjes met asielzoekers in onze tuin. Hij is trouwens zelf filmmaker geworden en maakte op de filmschool een aangrijpende kortfilm over onze tijd samen met de asielzoekers.’

Brotherus regelde een geheim vluchtelingenkamp in een oude Duitse school in Santiago voor zijn kameraden en bleef achter de schermen vechten voor de juiste papieren om iedereen veilig het land uit te krijgen. Dat bracht de diplomaat in hachelijke situaties en stelde hem voor lastige morele dilemma’s. Als handelsattaché kon hij moeilijk anders dan zoete broodjes bakken met leden van de junta van wie hij wist dat ze achter zijn vrienden aanzaten.

Waarom dan toch al die risico’s lopen? ‘Omdat dat het enige moreel juiste was. De eerste Chileen die we opvingen, was het hoofd van een Chileense handelsdelegatie die ik in Finland had ontmoet. Hij vroeg me: ‘Kan je me binnenlaten? Mijn buren willen mijn huis in brand steken.’ Hij was ondertussen een vriend. Een Fins spreekwoord dat dateert uit onze burgeroorlog met Rusland luidt: een goede vriend laat je nooit in de steek.’

Zijn volharding had ook met professionele trots te maken. ‘Niet alleen onze vrienden werden valselijk beschuldigd van allerlei dingen. De junta trachtte ook ons in diskrediet te brengen door via de staatsmedia foutieve verhalen te verspreiden over onze activiteiten als diplomaten. We hadden zogezegd geprobeerd om land- en mijnbouwfabrieken in de handen van Allende’s linkse regering te krijgen. Dat vertelden ze ook in het Witte Huis. Een grove leugen: wat zouden kapitalistische Finnen te winnen hebben bij een communistisch Chili?’

Held op hoge leeftijd

Met zoveel leugens kon de Finse diplomaat niet leven. Uiteindelijk kreeg hij zo’n 2.000 Chilenen het vliegtuig op, 200 naar Finland en de rest naar Oost-Duitsland. Met sommigen heeft hij nog altijd een goed contact. De Chilenen die hij redde, waren de eerste politieke vluchtelingen in Finland sinds de Tweede Wereldoorlog. Dat is volgens Brotherus de reden waarom het ruim dertig jaar wachten was op officiële erkenning in Finland voor zijn inspanningen in Chili.

‘Het hoorde niet om politieke vluchtelingen binnen te laten. Dertig jaar lang waren Russische migranten teruggestuurd aan onze grens. En toen stonden daar opeens een hoop Chilenen die ze niet konden weigeren. (lachje) Dus dachten ze: laten we er verder maar over zwijgen.’

De politieke erkenning voor zijn heldendaden volgde pas in 2010 met de publicatie van een boek over de gebeurtenissen waaraan Brotherus meewerkte en dat de basis vormde voor de tv-reeks. De Finse minister van Buitenlandse Zaken las het boek en nodigde hem op zijn kabinet uit voor een babbel bij een kop koffie en een broodje. Vorig jaar was Brotherus een van de officiële genodigden van de Finse president op de nationale feestdag.

‘Ach, beter laat dan nooit. Vanuit diplomatiek oogpunt was het not done wat ik deed. Maar heeft een diplomaat ook niet de opdracht zijn land op de kaart te zetten? In Chili kennen ze Finland tenminste nu, dankzij deze serie ben ik er zelfs beroemder dan hier. (droog) Het voelt prima om een held op hoge leeftijd te zijn, dankjewel. Als de erkenning in de jaren 70 was gekomen, in de fleur van mijn leven, was het succes zeker naar mijn hoofd gestegen.’

‘Invisible Heroes’ is zien op mylum.tv, het streamingplatform van de filmgroep Lumière.