‘Keulen heeft me niet verrast'

Aram Hasan (43) is afkomstig uit een Koerdische regio in Noord-Syrië, studeerde geneeskunde in Oekraïne en was er mensenrechtenactivist. Maar toen hij naar zijn geboorteland terugkeerde, belandde hij in de cel. Nadat zijn familie hem voorwaardelijk vrij had gekregen, vluchtte hij met vrouw en kind naar Nederland. Hij werd er erkend als politiek vluchteling en specialiseerde zich met de steun van een vluchtelingenorganisatie in de traumabehandeling van vluchtelingen.

Hij werkt al jaren in Centrum ’45 in Oegstgeest, een toonaangevende Nederlandse stichting voor de diagnose en behandeling van mensen met complexe psychotraumaklachten vlak bij Leiden. ‘Met een verleden als vluchteling beteken ik meer voor mijn patiënten’, zegt hij. ‘Ik spreek Arabisch en Koerdisch, ken hun cultuur. Ze zien me als hun vertrouwenspersoon, herkennen zich in mij. Ik kampte ook met veel verdriet en onzekerheid toen ik mijn land verliet.’

Volgens Hasan is een op de drie vluchtelingen getraumatiseerd en heeft een op de vijf post-traumatische stress. ‘De klachten duiken soms jaren later op’, zegt hij. ‘Ik behandel Syriërs die vier jaar geleden zijn gevlucht, aan het begin van de oorlog, en aan depressies of angstaanvallen lijden. Zelfs vluchtelingen met een verblijfsvergunning voelen zich nog onveilig, ze durven amper met iemand te praten over hun trauma’s en hebben nachtmerries.’

U legde een lange weg af. Pas na drie jaar erkende Nederland u als politiek vluchteling.
Aram Hasan: ‘Dat was een zware periode. Als ik de brievenbus leeg, heb ik nog altijd dat nare gevoel van toen ik op de verlossende brief over mijn verblijfsvergunning zat te wachten. Drie jaar woonde ik met mijn vrouw en kind in een klein kamertje in een opvangcentrum. Ik mocht niet werken en studeren. Ik kon twee kanten uit: de hele dag biljarten en ’s nachts kaarten met de andere asielzoekers, of er het beste van maken.’

Hoe pakte u het aan?
Hasan: ‘Ik volgde op eigen houtje Nederlandse les, buiten het opvangcentrum. Ik betaalde in termijnen, met het zakgeld dat ik kreeg. De andere asielzoekers lachten me uit. ‘Als je geen verblijfsvergunning krijgt, wat ben je dan met je lessen Nederlands?’, zeiden ze. Bovendien zou ik recht hebben op gratis lessen Nederlands zodra ik mijn verblijfsvergunning kreeg en zou ik ondertussen niet hoeven te werken. Maar ik wilde dat niet. Al na een jaar behaalde ik mijn diploma Nederlands als tweede taal.’

Bent u geen witte raaf? Niet elke Syrische vluchteling is dokter of beschikt over dezelfde ijzeren wil.
Hasan: ‘Ik ken nog Syrische vluchtelingen die in Nederland en Duitsland werken, als verpleegkundige, kinesitherapeut of dokter. Maar we vormen inderdaad een minderheid. Jammer genoeg.’

Intussen roept iedereen dat we de hoogopgeleide Syrische vluchtelingen broodnodig hebben. Maar zo vlot verloopt de integratie dus niet?
Hasan: ‘In Nederland duurt het lang voor je diploma wordt erkend. Je moet als vluchteling bereid zijn een paar jaar over te doen. En je moet de energie opbrengen om de taal te leren, een job te vinden, een huis te zoeken... Eén ding staat vast: psychologische hulp aan nieuwkomers is vitaal. Het heeft geen zin vluchtelingen in te zetten op de arbeidsmarkt als ze nog met trauma’s kampen. Dan vallen ze binnen de kortste keren uit.’

Wat spookt er allemaal door de hoofden van vluchtelingen als ze aankomen in Europa?
Hasan: ‘Opluchting. Maar ook teleurstelling. Ze zijn ontgoocheld omdat er nog lang geen oplossing voor Syrië in zicht is. Ze zijn teleurgesteld in de Verenigde Arabische Emiraten en Saudi-Arabië, omdat die haast geen vluchtelingen opvangen. Ze zijn boos op Turkije, waar ze als goedkope werkkrachten werden uitgebuit en slecht werden behandeld door mensensmokkelaars. En velen zijn ook zwaar ontgoocheld in Europa.’

Omdat hun beeld niet strookt met de realiteit?
Hasan: ‘Absoluut. Europa wordt in het Midden-Oosten neergezet als een paradijs waar je makkelijk aan een uitkering geraakt, waar je financiële problemen snel verdwijnen, waar mensenrechten worden gerespecteerd en waar geen corruptie is. Mensensmokkelaars versterken dat valse beeld. Sommige jongeren vertrokken bovendien met de illusie dat in Europa volledige vrijheid heerst. Velen zijn dan ook in shock als ze hier aankomen.’

Was u verrast door de aanrandingen op oudejaarsavond in Keulen?
Hasan: ‘Helemaal niet. Sommige vluchtelingen, vooral jonge mannen, zijn zoveel vrijheid niet gewend en gaan er slecht mee om. Ze tasten de grenzen af om te zien welk gedrag getolereerd wordt. In Duitsland kwamen op dezelfde plekken ook te veel vluchtelingen terecht. Een grote groep versterkt individueel wangedrag, dat is een bekend psychologisch fenomeen.’

Maar is de problematische houding van mannen tegenover vrouwen in het Midden-Oosten ook geen deel van de verklaring?
Hasan: ‘Dat denk ik niet, want dan had je wel elke dag ergens zulke incidenten op straat in Europa. Er waren trouwens niet alleen vluchtelingen bij betrokken, maar ook mensen van Noord-Afrikaanse origine die al lang in Duitsland verblijven. Het is wel zo dat seksualiteit en seksuele voorlichting een taboe blijven in het Midden-Oosten. Zo verbiedt de islam buitenechtelijke affaires en homoseksuele relaties. Dat probleem voeren wij nu mee in.’

Belgische asielcentra voorzien in cursussen over de omgang met vrouwen. Een goede zaak?
Hasan: ‘Er is niets mis mee. Maar een moslim die zijn vrouwbeeld al zijn hele leven door de islam ingeprent kreeg, gaat zijn blik niet plots veranderen door zo’n cursus. We moeten vluchtelingen vooral zo snel mogelijk vertrouwd maken met alle rechten en plichten en duidelijk stellen wat de gevolgen zijn als ze over de schreef gaan. Voor mij draait alles rond respect: respect voor andermans mening, voor ander gedrag, voor mensen met een andere kleur... Allemaal rechten die vluchtelingen al lang niet meer hadden in hun land van herkomst.’

Zodra vluchtelingen hun asielprocedure starten, stappen ze ook op een emotionele rollercoaster. Hoe zwaar weegt zo’n traject?
Hasan: ‘Aanvankelijk hebben ze nog goede hoop. Maar stilaan worden ze gelaten. In een opvangcentrum circuleert ook veel valse informatie, die de frustraties aanwakkert. Bovendien verloopt alles - de taal leren, de asielprocedure, een huis en een job vinden, nieuwe vrienden maken - tergend traag. Sommige vluchtelingen raken zo ontmoedigd dat ze niets meer doen.’

Merkt u dat ook bij uw patiënten?
Hasan: ‘Zeker. Zolang ze zich als een slachtoffer gedragen, kan ik hen niet helpen. Veel Syriërs die al een paar jaar in Nederland zijn, zien het als hun morele plicht het nieuws over het thuisfront maniakaal te volgen. Maar ze moeten loslaten, anders zoeken ze nooit kansen. Net voor dit gesprek zag ik een Iraakse patiënt, een ex-militair. Hij is al vijf jaar in behandeling en heeft last van een depressie. Hij vertelde dat hij altijd aan Irak denkt als hij aan zijn klachten werkt. ‘Hoe kan ik in therapie gaan, terwijl de oorlog in Irak nog woedt en ik geen enkele oplossing zie?’, zei hij. Ik verbied hem meer dan één uur per dag aan het nieuws over Irak te spenderen. Mijn belangrijkste taak is mensen te motiveren de regie van hun leven weer in handen te nemen. Gemiddeld hebben ze twee jaar nodig om alles te verwerken.’

U bent ook een van de drijvende krachten achter Psychiaters zonder Grenzen. Wat wilt u met die organisatie bereiken?
Hasan: ‘We leiden al vier jaar hulpverleners op in vluchtelingenkampen in de buurlanden van Syrië. Dat is nodig, omdat het Midden-Oosten geen traditie heeft in psychologische hulp. Er zijn haast geen psychiaters en psychologen, de islam en de imam schrijven alles voor. Er is ook weinig ruimte voor gesprekken over gevoelens, ook niet in het gezin. Wie medicatie door een psychiater krijgt voorgeschreven, kan niet anders dan gek zijn. In hun ogen bestaan er geen andere psychische aandoeningen. Ik vind het belangrijk om die mensen duidelijk te maken welke trauma’s er bestaan en welke hulp ze kunnen zoeken.’

Aram Hasan (43) is een psychiater gespecialiseerd in de traumabehandeling van vluchtelingen uit Syrië en Irak. Vijftien jaar geleden vluchtte hij uit Syrië. Drie jaar later erkende Nederland hem als politiek vluchteling. Hij werkt al jaren voor Stichting Centrum ’45 in Oegstgeest bij Leiden. Hij is een van de drijvende krachten achter Psychiaters Zonder Grenzen.