Erdogan verenigt Europa tegen zich

Er zijn nog zekerheden. Het Franse satirische weekblad Charlie Hebdo pakte woensdag op zijn cover uit met een spotprent van Recep Tayyip Erdogan. Onder de kop 'Thuis is hij nochtans aardig' tilt de Turkse leider de rok van een gesluierde vrouw op en zegt 'Aaah. De profeet'. De provocatie lokte de verwachte reactie uit van de Turkse president: 'Ik heb de karikatuur niet bekeken. Het is nutteloos om woorden te verspillen aan die nietsnutten. Mijn woede is niet ingegeven door de onwaardige aanval op mijn persoon, maar door de beledigingen aan de profeet.' Meteen kondigde Ankara 'juridische en politieke stappen' aan.

De controverse ontstond nadat Erdogan bijzonder scherp was uitgevallen naar zijn Franse ambtgenoot Emmanuel Macron. Die had in zijn hommage aan de vermoorde geschiedenisleraar Samuel Paty de 'politieke islam' zwaar aangevallen en het gebruik van de Mohammed-cartoons van Charlie Hebdo in een les over de vrije meningsuiting verdedigd.

Weg kwijt

Erdogan noemde die demarche niet alleen 'een belediging aan alle islamieten', tijdens een speech verzekerde hij ook dat Macron psychische hulp nodig had en de Franse president 'de weg kwijt was'. Erdogan riep meteen ook op tot een boycot van Franse producten.

De Turkse president blijft op ramkoers liggen met Europa als het over spotprenten gaat. Dinsdag liet het Turkse gerecht nog weten dat Erdogan een klacht had neergelegd tegen Geert Wilders nadat de Nederlandse extreemrechtse politicus een karikatuur van Erdogan op Twitter had gezet. Erdogan droeg daar een tulband met een bom in.

De Nederlandse premier Mark Rutte reageerde scherp. Hij vond dat de klacht 'alle grenzen' overschreed. 'Ik heb een boodschap voor president Erdogan en die is heel simpel. In Nederland beschouwen we de vrijheid van meningsuiting als het hoogste goed en daar horen ook cartoons van politici bij', klonk het voor de camera's in Den Haag. Het is erg ongewoon dat de Nederlandse premier zo direct is als het over een buitenlandse leider gaat.

Moslimwereld mobiliseren

De rel is een discussie op twee vlakken. Voor Erdogan zijn de spotprenten van Mohammed godslastering omdat afbeeldingen van de profeet in de islam verboden zijn. Met zijn offensief tegen Charlie Hebdo en Macron probeert hij de moslimwereld te mobiliseren.

In Europa draait het om de vrije meningsuiting die in het gedrang komt door terreur en geweld. De onthoofding van Paty gebeurde door een geradicaliseerde Tsjetsjeen die de profeet wilde 'wreken'. Erdogan fietst handig heen om de vrije meningsuiting. Hij heeft het nooit over de reden waarom Macron zo hard uithaalde naar de 'politieke islam'. Voor zijn publiek is het handiger om te spreken van een algemene hetze. Volgens Erdogan worden de moslims even slecht behandeld als 'de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog'.

Het is duidelijk dat Erdogan voor eigen publiek spreekt, zowel in Turkije maar ook in andere moslimlanden. Vooral in Iran, Egypte en Pakistan werd erg scherp gereageerd op de uitspraken van Macron.

De Franse president deed dat met zijn hommage aan Paty natuurlijk ook. De aanslag op de leraar was de aanslag te veel. Macron had enkele weken voordien nog omstandig en genuanceerd uitgelegd hoe hij hoopte de radicale islam uit Frankrijk te duwen. Maar na de aanslag kon hij moeilijk anders dan snel en hard tot actie overgaan. Hij kreeg al te vaak het verwijt niet hard genoeg in te grijpen.

Na de moord op de leraar heeft de Franse regering een offensief gelanceerd om de 'broeihaarden van het radicalisme' uit te roeien. Een moskee in de buurt van Parijs werd voor zes maanden gesloten. Ook ngo's die mogelijk banden hebben met de radicale islam worden verboden.

Eenheid

Erdogans aanval op Macron heeft een onverwacht neveneffect. Hij leidde tot een ongeziene eenheid in de Franse politiek. Van links tot rechts gingen de politici achter de president en de idealen van de Franse republiek staan.

Die solidariteitsbeweging is ook in Europa voelbaar. Maandag regende het uit verschillende hoofdsteden al steunbetuigingen aan Macron en de wrevel over Erdogan groeit in Europese kringen. De Europese Commissie waarschuwde Turkije voor een embargo tegen Frankrijk.

De voormalige Franse president François Hollande vroeg zich woensdag dan weer af wat 'Frankrijk en Turkije in eenzelfde militaire alliantie' doen. Hollande doelde op het Turkse lidmaatschap van de NAVO. Volgens Macrons voorganger valt het niet te rijmen dat de Turken behoren tot de militaire alliantie en tegelijk bondgenoten aanvallen en onrust stoken aan de grenzen van Europa.

Het doldrieste gedrag van Erdogan leidt ertoe dat Europa zich plots over de tegenstellingen heen kan zetten.