Erdogan werpt Europa terug naar 2015

Van de ene dag op de andere wordt Europa teruggekatapulteerd naar 2015: het jaar dat Griekenland ei zo na uit de eurozone viel en een onstuitbare migratiestroom uit Syrië Europa en de lidstaten grondig verdeelde. De disruptie die zich vandaag aandient, is zelfs nog een pak groter. Europa wordt geconfronteerd met meerdere crisissen tegelijk: een onzichtbaar coronavirus dat zich als een lopend vuur verspreidt en economisch winterweer met zich meebrengt, een brexit die dreigt uit te draaien op een door premier Boris Johnson georkestreerde megaruzie, gelardeerd met de bittere saus van een intern-Europees gevecht over de centen.

Sinds dit weekeinde klopt ook een nieuwe vluchtelingencrisis aan de Europese deur. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan, die in maart 2016 een deal sloot met Europa over de opvang en terugname van vluchtelingen, hield het niet langer bij dreigementen maar zet 'de poorten naar Europa open'. Hij voorspelt dat 'miljoenen vluchtelingen naar Europa zullen trekken'. Erdogan heeft maandagavond tijdens een telefoongesprek met de Duitse bondskanselier Angela Merkel aangegeven dat de lasten van de vluchtelingencrisis eerlijker verdeeld moeten worden.

Tegelijk zette Erdogan afgelopen weekeinde een offensief in tegen de Syrische troepen in Idlib, in het noordwesten van Syrië, een vergelding voor de dood van meer dan 30 Turkse soldaten bij de fel bevochten provincie.

De aankondiging van Erdogan bracht meteen een vluchtelingenstroom op gang naar Europa. Sinds zondagochtend zijn al meer dan duizend migranten aangekomen op de - nu al overvolle - Griekse eilanden. Duizenden vluchtelingen zitten vast in het niemandsland tussen Turkije en Griekenland. Griekenland houdt de grens potdicht.

Zalvende woorden

Net als in 2015 heeft Europa geen antwoord op de migratielawine die eraan komt, op zalvende woorden van steun na. 'De crisis aan de Griekse grens is een Europese uitdaging,' benadrukte de voorzitster van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen. Dinsdag brengen de leiders van de drie Europese instellingen, Raadsvoorzitter Charles Michel, von der Leyen en parlementsvoorzitter David Sassoli samen met de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis een solidariteitsbezoek aan de Turkse grens.

Intussen blijft Europa benadrukken en hopen dat Erdogan zich aan de deal met de Europese Unie van 2016 houdt.  'We laten ons niet chanteren (door Erdogan),' klinkt het in Athene. Het Europese grensagentschap Frontex ging al in op de Griekse vraag om een noodteam grenswachters en materiaal te sturen.

Een dergelijke hulp bij het bewaken van de Europese buitengrens bestond in 2015 niet. Europa heeft nu zelfs plannen om tegen 2027 een eigen, 10.000 man sterke, grenswacht op te zetten. Maar in het inhoudelijke debat over migratie, gezamenlijke  asielregels en afspraken over een billijke verdeling van de vluchtelingen is de voorbije jaren nauwelijks vooruitgang geboekt. De migratiecrisis van 2015 leidde tot polarisatie tussen de Europese lidstaten en hakte in de meeste lidstaten ook in de nationale politiek. De breuklijn gaat tussen de aanhangers van een humanitaire aanpak van migratie en de voorstanders van harde grenzen.

Woensdag overleggen de Europese ministers van Binnenlandse Zaken over de crisis. Vrijdag praten de ministers van Buitenlandse Zaken over hun antwoord op Erdogan. De kans dat zij op dezelfde breuklijnen als in 2016 stoten, is bijzonder groot.

Dwarsligger

Hongarije kondigde al aan de grens te sluiten, weliswaar om het coronavirus tegen te houden. Hongarije en enkele Oost-Europese landen weigerden destijds mee te doen met de verplichte opname van vluchtelingen uit Griekenland en Italië. De Hongaarse premier Viktor Orban is de voorbije jaren ook een notoire dwarsligger geworden in internationale akkoorden en afspraken. Als daar ook maar een verre verwijzing naar migratie in staat, wil hij ze niet onderschrijven.

Ook over de relaties met Rusland - dat het Syrische leger steunt - is de eenheid in Europa ver te zoeken. Europa heeft geen appetijt om meegesleurd te worden in een Turks militair opbod, maar kan evenmin een eigen lijn uitstippelen.

'De Turken bevinden zich met de vluchtelingen en migranten in een moeilijke situatie. Maar wat we nu zien, kan niet het antwoord of de oplossing zijn.' Met die woorden probeerde von der Leyen gisteren Erdogan de hand te reiken. Maar onderhandelingen met hem over extra geld voor de vluchtelingen in Turkije liggen in Europa allesbehalve makkelijk.

Intussen kalft het Europese imago af door de vijandigheden aan de Turks-Griekse grens. Het VN-commissariaat voor de vluchtelingen waarschuwde Griekenland al dat het opschorten van de behandeling van asielaanvragen gedurende een maand 'buiten proportie is en geen wettelijke basis heeft'. Het heftige migratiedebat in België en andere landen is helemaal terug.