'Geen rechtsstaat, geen Europese centen'

De Europese Commissie komt volgende woensdag met een voorstel voor een nieuwe Europese meerjarenbegroting voor de periode 2021-2027. In dat plan verliest Oost-Europa een deel van de gulle miljardensteun uit Brussel. Bovendien komt er een apart instrument om lidstaten, die de rechtsstaat tarten, financieel te straffen.

Instrument rechtsstaat ontbreekt nu

Polen en Hongarije zijn al langer een steen des aanstoots in Europa. Polen beknot de onafhankelijkheid van het gerecht; Hongarije maakt er een sport van de grenzen van de rechtsstaat te verleggen.

Voor kandidaat-lidstaten hanteert de Europese Commissie een strenge controle van het politiek, administratief en juridisch systeem. Maar eens een land lid is van de Europese Unie, valt die controle weg. Er is geen middel om landen die uit de bocht gaan, te straffen. Het enige instrument dat bestaat, is meteen zwaar geschut: een lange en erg politieke procedure die een land het stemrecht aan de Europese tafel kan ontnemen.

De Europese Commissie wil nu een voorwaarde invoeren, een goed werkende rechtsstaat, voor het toekennen van Europese steun. Zo wil de Commissie garanties dat het gerecht onafhankelijk is en niet afhangt van de overheid. Dat is immers een meetbaar criterium, vindt ze.Bovendien heb je onafhankelijke rechters nodig bij geschillen over corruptie of wanbeheer.

Als er een probleem is met de rechtsstaat zal de Commissie beslissen of steun al dan niet wordt toegekend. De details zijn nog voorwerp van discussie, en ook de vraag of ook lidstaten en of parlement in die procedure een rol krijgen.

Polen en Hongarije grote steuntrekkers

Dat valt niet zo best in Oost-Europa. Polen bijvoorbeeld is voor de huidige budgetperiode van 2014 tot 2020 de grootste netto-ontvanger van EU-subsidies voor in totaal 7,13 miljard euro.

Een land als Hongarije haalt 4,6 miljard euro meer uit de EU-begroting dan het er zelf aan bijdraagt. Boedapest is zo het derde hoogste 'netto-ontvanger' van de EU, na Polen en Roemenië. Zo blijkt uit recente cijfers van de Europese Commissie voor de jaren 2014-2016. Ter vergelijking: België betaalt 1,4 miljard euro meer aan de Europese begroting dan ons land terugkrijgt.

Migratie wordt criterium voor steun

In de volgende budgetperiode wordt welvaart of bbp niet langer het enige criterium om steun te verlenen aan een land. de Europese Commissie wil andere criteria in rekening brengen, zoals jeugdwerkloosheid, armoede, milieu, innovatie en migratiedruk.

Hoe de nieuwe criteria zullen doorwegen, is nog niet duidelijk. Maar deze wijziging betekent wel nagenoeg zeker een vermindering van de steunpot voor landen als Polen en Hongarije, die geen vluchtelingen opvangen, ten voordele van bijvoorbeeld Italië en Griekenland en wellicht ook Duitsland.

6 procent minder geld voor landbouw en arme regio's

Bovendien stelt de Europese Commissie een knip voor met 6 procent in zowel de fondsen van landbouw als voor de klassieke steunfondsen voor arme en achtergestelde regio's, de zogenaamde cohesiefondsen. De pot verkleint dus ook.

Die knip is een gevolg van het vertrek van de Britten uit de Europese Unie. De brexit slaat een kloof van ongeveer 13 miljard euro per jaar uit het EU-budget. En tegelijk zijn er nieuwe prioriteiten die geld vergen: defensie, veiligheid en migratie bijvoorbeeld. Zo wordt het geld voor de Europese grenswacht gevoelig opgetrokken in de volgende budgetperiode.

Een andere prioriteit is steun voor innovatie, bijvoorbeeld platformen voor de artificiële intelligentie of de productie van batterijen voor elektrische wagens. Het budget voor dit soort projecten wordt met ongeveer de helft opgetrokken.

Ook wil de Commissie volgens EU-bronnen, de bedragen voor ErasmusPlus, de uitwisselingsprogramma's voor studenten en docenten, verdubbelen. Een op tien in elke leeftijdsgroep moet van zo'n uitwisseling in een ander EU-land kunnen genieten.

Naar clash tussen EU-leiders over prioriteiten

Een 24-tal landen hebben al aangegeven dat ze meer willen bijdragen aan de Europese begroting dan nu. Maar over de verdeling van de globale pot en de prioriteiten zal nog een stevige discussie losbarsten.

Om de pil voor de Oost-Europese landen te vergulden, stelt de Commissie voor om de begroting op te krikken tot '1,3 tot 1,8 procent' van het bbp van de 27 EU-landen. Nu is het EU-budget beperkt tot 1 procent van het Europese bbp.

Aan het eind van de rit moet immers met eenparigheid beslist worden over het nieuwe Europese meerjarenbudget. En dus moet er voor iedereen wat in de pot zitten. 'We hebben bij een beslissing over het meerjarenbudget  27 kleine winnaars nodig.'