Groene EU-invoertaks zit geprangd tussen Green Deal en protectionisme

De Europese Commissie stelt volgende lente haar plan voor een Europese invoertaks voor vervuilende producten voor. Die heffing moet er al komen in 2023. De taks is een logisch gevolg van de Green Deal. Europa heeft zich geëngageerd om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Dat houdt in dat iedereen grote inspanningen moet doen om de uitstoot van CO2 te beperken. Europese bedrijven, vooral in energie-intensieve sectoren, dreigen weggeconcurreerd te worden door buitenlandse concurrenten met minder verplichtingen. Vandaar dat Europa een taks wil heffen op de invoer van 'vervuilde' producten uit landen die geen of weinig klimaatverplichtingen opleggen aan hun fabrikanten.

Europa haalt de mosterd voor die taks onder meer bij de Amerikaanse econoom William Nordhaus. 'Een hoge prijs voor koolstof is het enige probate middel om de klimaatverandering in te tomen. Voor economen is dat een ongemakkelijke waarheid,' zei Nordhaus toen hij in december 2018 de Nobelprijs voor Economie in ontvangst nam.

Technische problemen

'Chinees staal is zonder CO2-beperking vervaardigd, terwijl in Europa bedrijven moeten betalen voor die uitstoot. Met een verwachte prijs van 40 of 45 euro per ton CO2 kunnen de meest energie-intensieve sectoren in Europa, cement, staal, chemie en pulp en papier, het knap lastig krijgen. Het verschil compenseren is logisch', zegt Jos Delbeke, voormalig chef Klimaat bij de Europese Commissie.

De Belgische industrie zet zich alvast schrap voor de mogelijke gevolgen van zo'n invoertaks. 'We liggen daar wakker van', zegt Thomas Pirard van Unizo op een toelichting bij het Vlaams-Europees verbindingsbureau VLEVA. 'We zijn een rijke sector met veel export en die uitvoer moet bewaard blijven', zegt Els Brouwers van de chemiefederatie Essenscia Vlaanderen.

Juridisch en technisch blijkt de invoertaks een zeer complex beestje, bekent Diederik Samsom, de kabinetschef van Frans Timmermans, die in de Commissie verantwoordelijk is voor de Green Deal. Hoe zal Europa meten hoeveel koolstof er in dat ingevoerde staal zit? En wordt daarbij rekening gehouden met hoe vervuilend de elektriciteit is waarmee het is gemaakt? Wat als China net zijn properste staal uitvoert naar Europa?

Er bestaan geen internationale afspraken om die CO2-uitstoot te meten, rapporteren en verifiëren. Dat creëert meteen weer een politiek probleem: bedrijven en landen als Rusland en China beschuldigen Europa nu al van protectionisme. Een Europese invoertaks kan en zal worden aangevochten voor de Wereldhandelsorganisatie en zal munitie leveren voor represailles.

Die problemen steken nu al de kop op, nog voor duidelijk is hoe die invoertaks eruit zal zien. De heffing is wel al ingepalmd als instrument om de Europese begroting en het herstelfonds te spijzen vanaf 2023. De Europese Commissie schat de jaarlijkse opbrengst tussen 5 en 14 miljard euro.

Klimaatclub

Europa kan dit niet gevecht niet alleen aangaan, waarschuwen experts, maar moet samenwerken met landen die samen hetzelfde doel nastreven. Nordhaus lanceerde al de notie van een 'klimaatclub', landen die dezelfde ambitie delen. Een invoerheffing zou alleen gelden voor de niet-leden van de club. Dat spoort ook met hoe Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen de invoertaks ziet: de eigen industrie beschermen tegen vervuilende invoer én het ambitieniveau in de wereld verhogen.

Jos Delbeke: ‘Politiek moet een invoertaks goed voorbereid worden: uitleggen aan je handelspartners waarom dit gebeurt en er begrip voor kweken.’ Het klimaat wordt stilaan ook een politiek argument in bilaterale handelsakkoorden. Europa wil er zeker van zijn dat handelspartners als Brazilië het klimaatakkoord van Parijs niet alleen onderschrijven maar ook uitvoeren.

Delbeke pleit voor een diplomatiek offensief, een coalitie van landen met vergelijkbare klimaatinspanningen. 'Dat een land kolencentrales sluit als onderdeel van een internationaal handelsakkoord zou ik ruim verkiezen boven een heffing.' Dat idee is minder onwaarschijnlijk dan het lijkt. China werkt aan één grote koolstofmarkt, de Democratische kandidaat bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen Joe Biden pleit voor CO2-heffingen. 'Een coalitie EU-VS zou een gamechanger zijn. Een coalitie met drie - EU, VS en China - zou een gigantisch verschil kunnen maken voor de implementatie van het akkoord van Parijs.’

Intussen wil Japan, net als Europa, klimaatneutraal zijn in 2050. Delbeke: 'In India loopt hernieuwbare energie als een trein. En China wordt klimaatneutraal tegen 2060. De groei naar met steenkool gedreven elektriciteitsproductie zal er snel stilvallen. Ook Zuid-Afrika beseft dat. We denken te vaak dat alleen wij in Europa het licht hebben gezien.'