Onafhankelijkheid stort Catalonië in avontuur

De Catalaanse onafhankelijkheidspartijen hebben bekomen waar ze al lang van dromen: het Catalaanse parlement heeft groen licht gegeven aan de onafhankelijkheidsverklaring. Zo wordt een proces in gang gezet dat moet uitmonden in de oprichting van een Catalaanse republiek.

Die demarche kan flink wat implicaties hebben. Een overzicht.

1 Geen lid meer van Europese familie

De Catalaanse onafhankelijkheidspartijen hebben lange tijd volgehouden dat de regio ook bij een afscheuring van Spanje lid zou blijven van de Europese Unie. ‘In het slechtste geval gaan we er even uit om vrijwel onmiddellijk weer lid te worden’, luidde het.

Intussen heeft de Catalaanse regering toegegeven dat de onafhankelijkheid wel degelijk gevolgen heeft voor het lidmaatschap van de EU. Volgens Europese verdragen zet een onafhankelijk Catalonië zich automatisch buiten de Europese Unie. Spanje blijft wel lid.

Catalonië zal als onafhankelijk land het lidmaatschap van de club moeten aanvragen. De kans dat Spanje, dat vetorecht heeft, daarmee instemt, is nihil.

2 Weer grenscontroles

Door de onafhankelijkheid uit te roepen, dreigt Catalonië zich niet alleen buiten de Europese Unie te zetten maar ook buiten de Schengenzone.

Dat akkoord uit 1995 regelt het vrij verkeer van personen in Europa. Het leeuwendeel van de EU-lidstaten onderschreef de tekst.

Ook enkele niet-EU-landen - Zwitserland, Liechtenstein, Noorwegen en IJsland - maken deel uit van de Schengenzone. Het kan jaren duren voor Catalonië een gelijkaardige deal kan sluiten.

Catalonië zal dus vanaf dag één grenscontroles moeten invoeren, niet alleen met Spanje maar ook met de EU.

3 Geen leger, wat met politie?

Wie die grenscontroles moet uitvoeren, is voorlopig onduidelijk. Catalonië heeft immers geen leger of douane.

Mogelijk vraagt de Catalaanse regering de Mossos d’Esquadra, de Catalaanse politie, om de grenscontroles op zich te nemen. Maar de 17.000 leden zijn verdeeld over de onafhankelijkheid.

4 Geen lid van eurozone

Als Catalonië uit de Europese familie verbannen wordt, kan het ook geen lid zijn van de eurozone. Het zal niet deelnemen aan overleg onder de Europese ministers van Financiën of het overleg van de centrale banken.

Met de euro betalen zal wel nog altijd kunnen. Ook de Balkanlanden Montenegro en Kosovo betalen in euro, zonder lid te zijn van de eurozone. Ze hadden vroeger de Duitse mark als betaalmunt en ze zijn mee overgeschakeld naar de euro.

Zelf kunnen de Catalanen geen euromunten slaan. Dwergstaatjes als Monaco, San Marino, Vaticaanstad en Andorra kunnen dat wel, omdat ze daarover een akkoord hebben gesloten met de EU.

Catalonië zou er ook voor kunnen kiezen een eigen munt uit te geven, de peçeta (letterlijk: klein stuk). De Catalanen konden in de Middeleeuwen al met die munt betalen.

De vraag is hoe haalbaar die optie is. Catalonië kan al enkele jaren niet meer op de financiële markten terecht voor zijn financiering. Ratingagentschappen hebben de regio het label ‘rommel’ opgeplakt.

De Catalaanse regering hangt daarom al enkele jaren aan het Spaanse noodfonds.

5 Geen ECB-paraplu meer

Als een land lid is van de Europese Unie en de eurozone, kan het ook onder de paraplu van de Europese Centrale Bank kruipen. Dat is belangrijk voor de financiële instellingen in het land.

Zij kunnen bij de ECB aankloppen voor noodhulp. Omdat ze een Europees ‘paspoort’ hebben, kunnen ze zich ook in gelijk welke stad van de EU vestigen en papier uitgeven dat erkend wordt in de hele eurozone.

Uit schrik die ECB-paraplu kwijt te raken hebben Catalaanse banken - Sabadell en CaixaBank op kop - de afgelopen dagen beslist hun hoofdzetel te verhuizen van Catalonië naar andere Spaanse regio’s.

De Catalaanse banken zagen ook heel wat deposito’s wegvloeien de voorbije dagen. Spaarders verhuisden hun geld en rekeningen naar financiële instellingen in andere Spaanse regio’s. Die kunnen nog altijd een beroep doen op de Spaanse en de Europese Centrale Bank.

6 Handelsakkoorden zoeken

Handel drijven zal, zeker op korte termijn, een pak moeilijker blijken te zijn voor een onafhankelijk Catalonië. Handelsbarrières lijken onvermijdelijk.

Catalonië zal in eerste instantie op zoek moeten gaan naar een deal met Spanje. Want de andere Spaanse regio’s blijven bij uitstek de belangrijkste handelspartner van de Catalanen.

Een Catalaanse republiek zal ook geen partij meer zijn bij de bestaande Europese en internationale handelsakkoorden. Dat heeft bijvoorbeeld gevolgen voor de visquota met de EU of de Europese steun die boeren nu ontvangen.

Voor de Catalanen nieuwe deals kunnen sluiten, moeten ze evenwel eerst internationaal erkend worden. Dat belooft geen gemakkelijke klus te worden.

Misschien kan Catalonië eerst hengelen naar het lidmaatschap van de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA). Die bestaat vandaag uit IJsland, Noorwegen, Liechtenstein en Zwitserland.

Als de regio toegelaten wordt tot die club, kan ze vrij handel drijven met die vier landen. De EVA maakt samen met de EU deel uit van de Europese Economische Ruimte (EER).

Maar voor Catalonië ook daar toe kan behoren, moeten alle lidstaten van de EU hun fiat geven. De kans dat Spanje zijn veto gebruikt, is heel groot.

7 Wat met VN, NAVO en Raad van Europa?

Als Catalonië zich afscheurt van Spanje, valt het uit de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) en de Raad van Europa. Of de nieuwe staat snel lid kan worden van de Verenigde Naties (VN)?

De topman van de VN, António Guterres, hield zich de afgelopen dagen op de vlakte over die kwestie. ‘De VN spelen geen rol in de erkenning van landen als dusdanig. Staten erkennen staten’, luidde het.

Catalonië kan pas lid worden van de VN als de Algemene Vergadering van die organisatie daar, op advies van de Veiligheidsraad, groen licht aan geeft.

In die Veiligheidsraad zitten 15 leden: vijf permanente (VS, Rusland, China, Verenigd Koninkrijk en Frankrijk) en tien roterende. De kans dat een van de vijf permanente leden zijn vetorecht gebruikt, is niet onbestaande.

8 Economisch avontuur

Is een onafhankelijk Catalonië economisch leefbaar? Die vraag dook de afgelopen weken regelmatig op. De conclusie van de meeste economen luidde dat het nattevingerwerk is een voorspelling te doen.

Vast staat dat Catalonië al decennia een van de economische zwaargewichten van Spanje is. De regio staat voor zowat een vijfde van het Spaanse bruto binnenlands product.

Door zware besparingen in de gezondheidszorg, het onderwijs en sociale dienstverlening bouwde Catalonië zijn tekort op de begroting de voorbije jaren flink af.

Het strakke besparingsbeleid hield de Catalaanse schuldgraad beperkt tot 35 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Maar als Madrid de factuur voor de noodhulp van de afgelopen jaren doorschuift, stijgt de Catalaanse schuld tot meer dan 100 procent van het bbp.

De Catalanen maken zich sterk dat Spanje die factuur niet kan doorschuiven omdat het om schulden gaat die Madrid aangegaan is. Zelfs als de Catalanen slechts een vijfde van de Spaanse schuld moeten overnemen, zou de Catalaanse schuld nog door de grens van 100 procent van het bbp gaan.

Voor een gebied dat zich, door de rommelstatus, niet kan financieren op de financiële markten, is dat een groot probleem.

9 Geen Spaanse en Europese competities voor Catalaanse sportclubs?

Een afscheuring van Spanje heeft niet alleen politieke en economische implicaties. Ook voor sportclubs staat flink wat op het spel.

Eén vraag brandt op hun lippen: kunnen zij na de onafhankelijkheid nog deelnemen aan Spaanse, Europese en internationale competities en toernooien?

De Spaanse voetbalbond gaf al te kennen dat topclub FC Barcelona niet meer zal kunnen meedingen naar de Spaanse titel als Catalonië van Spanje scheidt. Ook in de Champions League is Barça mogelijk niet meer welkom zolang Catalonië internationaal niet erkend is als onafhankelijke staat.

Als de Catalaanse sporters voortaan niet meer mogen deelnemen aan internationale competities, zou de Spaanse trofeeënkast de volgende jaren wel eens een pak minder gevuld kunnen zijn.

Van de 309 Spanjaarden die in 2016 deelnamen aan de Olympische Spelen in Rio de Janeiro, waren er 95 Catalanen. Die tekenden voor 8 van de 17 Spaanse medailles.

Behalve in het voetbal heeft Catalonië topteams in waterpolo, hockey en ijshockey.