Premier Luxemburg: ‘Onze invloed is groter dan onze oppervlakte'

Zijn naam viel op, ergens in april, door een portret in de Franse krant Libération. Xavier Bettel? Eerlijk: mij tot dan redelijk onbekend. Ook al leidt hij zijn land al langer dan Charles Michel, zijn goede vriend, het onze. En ook al zit hij al vijf jaar aan de tafel van alle Europese toppen. Volgende week is hij er in Brussel opnieuw bij.

Maar wat weten we eigenlijk wel van Luxemburg? We kennen Aire de Capellen en Aire de Berchem, en route pour la France, voor goedkope diesel en sigaretten. We kennen de postbusvennootschappen. Andy Schleck was de laatste Luxemburgse Tourwinnaar. En af en toe duikt de processie van Echternach op als cliché voor iets dat niet vooruitgaat. Maar wie zag Echternach ooit echt? Waarom zijn de Luxemburgers niet op het WK voetbal en de IJslanders wel? Wat is hun nationale gerecht? Hoe kijken ze vanuit dat kleine land naar Europa? Wanneer is hun nationale feestdag?

Wel, die laatste, die is vandaag. 23 juni. Er zal een feestje zijn. Vijf dagen eerder hangt aan de deur van parking Grund - op amper tachtig stappen van het gebouw waar de eerste minister huist - een papier waarop staat dat die parking vanaf vrijdag gesloten zal zijn. Veiligheid, ongetwijfeld.

‘Toen ik eerste minister werd, bestond de viering van de nationale feestdag uit twee evenementen: een militaire parade en een heilige misviering. Ik heb dat afgeschaft en heb kerk en staat gescheiden. Ik ben zelf gelovig, weliswaar niet praktiserend, maar ik vind religie iets persoonlijks. Priesters maken hun keuze en dat is geweldig. Maar niet de staat moet hen betalen. Op 23 juni doen we dus nu een burgerlijke plechtigheid. De mis vindt nog altijd plaats, maar de kerk organiseert die zelf.’

Xavier Bettel: 45 jaar, eerste minister sinds eind 2013, liberaal, getrouwd met de Belgische architect Gauthier Destenay uit Aarlen. Hij verwelkomt ons hartelijk in zijn kantoor dat - eerlijk - een georganiseerde chaos is. Je moet hopen dat dat niets zegt over hoe hij zijn land bestuurt, een land dat 42 jaar terug onze eerste vakantiebestemming was. ‘Waar was u toen? Berdorf. Hotel Le Bissdorf? Oh, maar dat ken ik goed. De dochter is zelf topchef geworden, maar helaas verloor ze door een ziekte haar smaakzin. Dat moet toch een ramp zijn als chef?’ Luxemburg lijkt zo klein dat hij de eerste minister elke inwoner kent.

We kijken nog even rond. De kunst aan de muren is privébezit, en doet aan popart denken. ‘Allemaal affordable’, glimlacht hij, en die ‘allemaal’ zegt hij in het Nederlands. ‘Als lid van de interparlementaire Beneluxraad in Brussel heb ik het een beetje geleerd. Niet dat ik Nederlandse les volgde, maar door contacten met collega’s als Maya Detiège nam ik veel over. Ik zou dit interview niet in jouw taal doen, maar ik kan wel ‘garnaalkroketten met frieten en een tomaatje’ bestellen.’

Misschien is Brussel een goede plek om te beginnen. Op 28 juni is er de Europese top met migratie als een van de belangrijkste thema’s. Is er nog sprake van veel Europa als u ziet wat in Italië en Duitsland gebeurt?

Xavier Bettel: ‘Het probleem van Europa vandaag is dat we er niet in slagen een gezamenlijk beleid te ontwikkelen. Het vluchtelingenprobleem is er altijd geweest, maar het bijzondere nu is dat we met ‘golven’ te maken hebben. Dat komt door de conflicten in onder meer Syrië en Irak. Mensen vluchten daar.’

‘Natuurlijk kunnen we niet van overal in de wereld economische vluchtelingen opvangen. Maar zorgen voor politieke vluchtelingen en voor mensen die gewoon proberen in leven te blijven, maakt deel uit van het DNA van Europa. We zijn een ‘terre d’accueil’ en laat ons niet vergeten dat we honderd jaar geleden zélf op de vlucht sloegen. Maar we kunnen geen coherente politiek voeren zonder gemeenschappelijke regels. En zonder functionerende buitengrenzen.’

Schengen dus, toevallig een Luxemburgs dorp.

Bettel: ‘Zodra iemand de Schengenzone binnenkomt, moeten er regels zijn. De Bulgaren zijn niet blij als ik dat zeg, maar ik vind dat er eerst goede afspraken moeten zijn binnen Schengen voor we beslissen of landen als Bulgarije en Roemenië erin kunnen worden opgenomen. Hun toekomst ligt daar zeker, maar eerst moet het systeem goed functioneren.’

‘En nog eens: er moet een onderscheid zijn tussen politieke en economische vluchtelingen. De meesten zijn zeker politiek. Maar weet je dat ik in Luxemburg elk jaar aanvragen voor politiek asiel krijg van mensen uit Kosovo en Servië? Dat zijn landen die kandidaat zijn om lid te worden van de Europese Unie!’

Begrijpt u de houding van de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini, die boten met vluchtelingen niet wil laten aanmeren?

Bettel: ‘Dat is de beslissing van Salvini. Aan de andere kant zijn er internationale regels die moeten worden gerespecteerd. Maar zolang wij denken dat de landen aan de buitengrenzen van de EU alleen verantwoordelijk zijn, zullen we nooit een oplossing vinden. Als wij aan Italië en Griekenland en Duitsland zeggen dat ze hun plan moeten trekken, dan is het niet onlogisch dat zij zeggen: ‘We kunnen niet meer. Help ons.’ Met gemeenschappelijke regels zal ook Italië meer solidair zijn dan het vandaag is.’

In dit kantoor, met die kunst aan de muren en een ingelijst en gehandtekend truitje van de Luxemburgse ijshockeyploeg met nummer 17 en ‘Bettel’ op de rug, lijkt de migratiecrisis ver weg. Maar het gesprek wordt gevolgd door Catherine Stronck, zijn attachee, en terwijl we praten stuurt ze de statistieken van het aantal asielaanvragen in Luxemburg naar onze mailbox. In mei 2018 waren er 139. Ter vergelijking: in mei 2016 waren dat er 122, in mei 2017 199. Syrië, Afghanistan en Irak springen eruit. Maar ook Eritrea en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. En inderdaad: Serviërs en Kosovaren.

‘Europa heeft nog een verantwoordelijkheid. Wij zijn de regio die ook zorgt voor klimaatproblemen. We hebben het altijd over politieke en economische vluchtelingen, maar over vijftig jaar moeten we praten over klimaatvluchtelingen. Mijn regering investeert daarom nu al in een samenwerkingspolitiek met landen die zullen worden getroffen, omdat we het belangrijk vinden mensen dicht bij huis perspectieven te bieden.’

‘Luxemburg denkt niet: ‘We zitten ver van de buitengrenzen, we trekken het ons niet aan.’ We komen onze verplichtingen na, we leggen dat goed uit en de bevolking begrijpt dat. Pas als ze het gevoel zou hebben dat we het zelf niet meer weten, komen we in de problemen.’

In oktober staat u voor verkiezingen. Voelt u de druk van de migratiecrisis ook intern? En is het daarom een lastige periode om aan politiek te doen? Of net een uitdagende?

Bettel: ‘Ik voel daar niets van. Mensen zijn bezig met economische groei, werkloosheid, huisvesting. Politiek is nooit gemakkelijk. Sinds ik eerste minister ben, werd ik geconfronteerd met Griekenland, de brexit, de druk op de euro...’

‘Maar veel werkt wél. Er zijn niet alleen problemen. Politiek is alleen anders dan vroeger en de sociale media spelen daarin een rol. Ik merk dat ik vaak meer moet verdedigen of ontkennen dan aankondigen. Vandaag nog zei iemand me dat mijn grootste realisatie de invoering van het homohuwelijk in Luxemburg was. Wel: dat klopt niet. Alles was voorbereid door de vorige coalitie. Toen ik eerste minister was, moest ik het alleen ondertekenen. Het is dus niet eens mijn wet.’

‘Natuurlijk ondertekende ik hem graag. Waarom zou ik zoveel mensen blokkeren? Ik heb er zelf gebruik van gemaakt door drie jaar geleden met mijn vriend te trouwen. Maar meer niet. Alleen gebruiken onze tegenstanders die wet nu door ze naar voren te schuiven als mijn prioriteit, belangrijker dan pakweg werkloosheid of huisvesting. Dat klopt gewoon niet. Maar door de smartphone is iedereen een beetje reporter geworden. En door Facebook is iedereen opiniemaker.’

In april verscheen in de Franse krant Libération een portret van Bettel. De tegenstelling met zijn voorgangers Jacques Santer en Jean-Claude Juncker werd in de verf gezet. ‘Hij drinkt niet, terwijl Santers bijnaam ‘Sancerre’ was en Junckers alcoholgebruik regelmatig talk of the town is.’ Bettel had veertig jaar macht van de ‘socio-chrétiens’ doorbroken. En: ‘Hij is zot van de sociale media, terwijl Juncker nog altijd niet met een computer kan werken.’ Bovendien, en dat was voor de Franse krant natuurlijk belangrijk: hij bewondert Emmanuel Macron. ‘Xavier Bettel se veut une sorte d’Emmanuel Macron luxembourgeois.’ Op de buffetkast staat een foto van Macron en Bettel.

U kunt het uitstekend vinden met Macron, maar ook met onze premier Charles Michel en met de Nederlandse minister-president Mark Rutte. Dezelfde generatie, dezelfde ideologie...

Bettel: ‘Als we met deze mensen rond de tafel geen oplossing vinden voor Europa, komt Europa in handen van mensen die er niet in geloven en het zullen afbreken. Sommige mensen durven niet in het Europese vliegtuig te stappen, omdat ze nationale angsten hebben. Wel, laat die maar met de bus komen. Wij zullen vroeger aankomen en sneller kunnen werken.’

Maar het gaat verder: u bent vrienden.

Bettel: ‘Er gaat amper een week voorbij zonder dat ik sms met Charles (Michel dus, red.) of Emmanuel (Macron, red.). Ik moet nog checken of Emmanuel mij vanmorgen al geantwoord heeft.’

We willen uw telefoonlijstje wel eens zien...

Bettel loopt naar zijn bureau, haalt zijn iPhone boven en laat ons het lijstje met zijn laatste twintig sms’en zien. ‘Kijk.’ We lezen alleen de namen, niet het bericht. Maar inderdaad: Emmanuel Macron, Leo Varadkar (de Ierse eerste minister), iets dieper Nathalie Loiseau (de Franse minister voor Europese Zaken), Charles Michel. ‘Cher Xavier’, begint die laatste zijn bericht.

‘Het is Stéphane Bern (een Franse journalist en radio- en tv-figuur, red.) die me op een dag bij hem thuis uitnodigde, samen met Emmanuel. We hadden elkaar wel al eens in Brussel ontmoet, maar meer niet. Het was nog voor de presidentsverkiezingen en Emmanuel stond hooguit op de derde plaats, achter François Fillon en Marine Le Pen. Uiteindelijk was ook Charles Michel erbij en later ook al onze partners: Brigitte (de vrouw van Macron, red.), Amélie (Michels vrouw, red.) en mijn man Gauthier. Ik ga niet zeggen dat het een coup de foudre was, maar er was wel een heel groot gevoel van connectie. (lacht) Gauthier en Brigitte bellen elkaar elk weekend. En toen Emmanuel in Canada was voor de G7 sms’te hij me geregeld.’

Macron is een jaar president. Is hij een andere man geworden in die functie?

Bettel: ‘Totaal niet. Ik hou enorm van hem. Het klinkt stom, maar het is wel zo: Emmanuel kijkt je altijd recht in de ogen als hij met je praat. Dat is belangrijk. Hij is erg gedecideerd, weet wat hij wil en heeft een passie voor politiek. Er zit vuur in. Dat zit er bij ons ook in, maar bij hem explodeert het.’

Maar u sloot zich als 15-jarige zelf al aan bij de Parti Démocratique. Dat getuigt toch ook van vuur.

Bettel: ‘Eigenlijk was ik als jongen van negen al politicus. Ik zat op school in Bonnevoie, een deel van Luxemburg-stad, toen op een dag de burgemeester op bezoek kwam. Wij hadden geen speelplein bij de school en ik organiseerde een manifestatie om de burgemeester te vragen daarvoor te zorgen. Zij (Lydie Polfer, vandaag lid van het Europees Parlement, red.) beloofde het me en ze dééd het ook.’

‘Toen had ik een droom: ik wilde zelf ooit burgemeester worden om speelpleinen mogelijk te maken voor alle kinderen. Het is een goed voorbeeld van wat politiek kan zijn. Je luistert, beslist en doet. Later werd ik burgemeester van Luxemburg en Lydie herinnert zich mijn actie van toen trouwens nog goed.’

Dat engagement komt niet van thuis. Zijn vader, die in 1999 op zijn zestigste overleed, was niet met politiek bezig. Hij kocht en verkocht wijn. Zijn grootouders waren wel christelijk en hamerden het bij Bettel in: als je ooit in de politiek gaat, kan je maar beter die richting inslaan. Maar hij werd liberaal. ‘Ik heb me altijd zo gevoeld.’

Het feit dat u vijf jaar geleden eerste minister werd, de wet op het homohuwelijk ondertekende, de scheiding van kerk en staat regelde én een abortuswet realiseerde, was opvallend in het katholieke Luxemburg. Bovendien een eerste minister die openlijk uitkwam voor zijn homoseksuele geaardheid. Was dat een revolutie?

Bettel: ‘Nee, een évolutie. Ik heb me om te beginnen nooit voorgesteld als dé homo. Ik ben een politicus en een liberaal. Maar niet de homo die aan politiek doet. Al stak ik het ook niet weg. Dat niet. Ik wil er alleen niet mee te koop lopen. Dat ooit erkennen, voor mezelf, was al lastig geweest. Ik was een jaar of 25. Maar het is aanvaard, ook in mijn familie.’

‘En die abortuswet... Tot dan moest een vrouw in Luxemburg voor een raad van specialisten gaan uitleggen waarom ze abortus wilde. Een kwestie die zo moeilijk is en zo privé moeten verantwoorden voor een groep van vreemde mensen. Dat vond ik verschrikkelijk.’

Toch is het motto van de Luxemburgers...

Bettel: (snel) ‘Mir wëlle bleiwe wat mir sin. Dat is niet conservatief, nee. Het betekent dat we willen blijven wie we zijn, met onze tradities en cultuur. Maar dat betekent niet dat we willen blijven waar we staan.’

En wat met het imago van financieel paradijs? De rijkste honderd Belgen hebben hier 48 miljard euro in postbusvennootschappen, stond eind maart in onze krant. Ook dat is voor ons nog altijd Luxemburg.

Bettel: ‘Toch minder en minder. We hebben de rulings, een Europees systeem, en ik kan je verzekeren dat Luxemburg vandaag niet het Luxemburg van vijf jaar geleden is. We staan niet meer op de grijze of de zwarte lijst. Dat wilde ik ook zelf realiseren. Toch stellen we het nog altijd goed.’

‘Ik word gecontroleerd in Luxemburg, door internationale instanties en door de Europese Commissie. Daaruit blijkt overal dat we inspanningen in de goede richting maken. En nu hebben we nog zeven weken om een tekst over de BEPS, de Base Erosion and Profit Shifting (een OESO-programma dat moet tegengaan dat bedrijven hun belastbare winst laten eroderen en hun winst naar fiscaal vriendelijke landen verschuiven, red.) voor te bereiden.’

‘Ook is in Luxemburg een permanente evolutie bezig. Als blijkt dat er praktijken zijn die onwettig zijn, moeten we daartegen ingaan.’

Waar zal het land over vijf jaar staan?

Bettel: ‘Dat weet ik niet. Ik hoop dat, wie dan ook eerste minister van Luxemburg zal zijn, verder meewerkt aan de internationale overeenkomsten.’

Niemand weet of hij dat zelf zal zijn. Vraag je hem of wat hij in de straten van Luxemburg-stad hoort op vertrouwen duidt voor de verkiezingen in oktober, dan is hij weer snel: ‘Het gaat niet alleen om Luxemburg-stad.’

En hij toont, op een plastic zak langs zijn bureau dat werkelijk vol papieren, pennen, prullaria en inktpotten ligt, bottines vol modder. ‘Vorige week hadden we overstromingen en ik ben ter plaatse gaan kijken. Dat vind ik belangrijk. Het Groothertogdom telt meer dan honderd gemeenten en ik probeer in de vier hoeken van het land aanwezig te zijn. (lacht) Ook dat is het grote voordeel van dit kleine land. Ik hoef geen vliegtuig te nemen, ik kan gewoon overal met de auto heen.’

Spijt het u nooit dat u, met uw engagement en uw politieke goesting, niet aan het hoofd staat van een groter land als Frankrijk of zelfs de Verenigde Staten?

Bettel: ‘Absoluut niet. Die vraag heb ik me zelfs nog nooit gesteld. Van een ego heb ik geen last, ik ben hier totaal gelukkig. Luxemburg is een klein land, ja. Maar we hebben mensen als Jacques Santer, Gaston Thorn en Jean-Claude Juncker naar Europa afgevaardigd. Onze invloed is groter dan onze oppervlakte.’

Helaas niet groot genoeg om aan het WK voetbal mee te doen.

Bettel: (wijst naar het ingelijste ijshockeyshirt) ‘We hebben andere troeven. Maar het klopt: op dit moment is ons voetbalteam niet sterk genoeg voor het WK. Al ben ik er wel trots op.’

‘Het geeft ons de kans te supporteren voor een land naar keuze. Mijn buurman is voor Portugal, een andere voor Zwitserland, ik voor België. Mijn man, Gauthier, is van Aarlen en heeft daar nog veel familie. Hij zingt er ook in een koor, ik ben er dus geregeld. Met zo’n man in huis kan ik alleen maar voor de Rode Duivels zijn.’