Samuel Paty, de onthoofde incarnatie van de Franse Republiek

Terwijl het in Frankrijk, net als elders in Europa, alle hens aan dek is in de strijd tegen de tweede coronagolf, is het land er op een harde manier aan herinnerd dat het gevecht tegen terreur evenmin gestreden is. De gruwelijke moord op Samuel Paty op 16 oktober drukte Frankrijk met de neus op de feiten. Een week na de aanslag, voorafgegaan door een haatcampagne op sociale media, is de leraar uitgegroeid tot hét symbool van de vrije meningsuiting en de lekenstaat, kortom tot het ‘gezicht van de Republiek’.

De 47-jarige Paty gaf geschiedenis en aardrijkskunde in het Collège Bois d’Aulne van Conflans-Sainte-Honorine, in een rustige voorstad van Parijs. Hij was er graag gezien, getuige de postume loftuitingen waarmee ouders en leerlingen hem de afgelopen dagen overlaadden. ‘Hij was erg begaan met de leerlingen, met inbegrip van de zwaksten die hij erg hielp’, getuigde Estèlle, een moeder van twee kinderen die les kregen van ‘Monsieur Paty’. ‘Hij was een gewetensvolle leerkracht. Dat betekende dat zijn lessen veeleisend waren. Maar hij was ook een begripvolle man, iemand van grote waarde. Tijdens de lockdown nam hij de moeite om iedereen verschillende keren te bellen, verontrust door niet-gemaakte taken.’

Charlie Hebdo

De leraar had al op meerdere scholen lesgegeven in de buurt van Parijs en was aan zijn vijfde jaar in de middelbare school in Conflans-Sainte-Honorine bezig. Zoals elk jaar gaf Paty een les over de betekenis van de vrije meningsuiting. Hij gebruikte daarbij de Mohammed-cartoons van Charlie Hebdo. Dit jaar was dat minder evident. Toen begin september het proces rond de aanslag op Charlie Hebdo van ruim vijf jaar geleden begon, publiceerde het satirische weekblad de karikaturen opnieuw. De actie wakkerde de controverse weer aan.

Dat ondervond ook Paty. Op instigatie van zijn dochter lanceerde een vader een haatcampagne tegen de leraar. Hij kreeg al snel steun van een radicale onruststoker die de oproep tot actie tegen ‘gangster Paty’ wijd verspreidde via allerlei sociale platformen. Uiteindelijk kwam de boodschap bij een fanatieke jongeling terecht die zich wilde wreken op mensen die de Koran ‘oneer’ hadden aangedaan.

Het gerecht zoekt nog uit wat er precies gebeurd is, maar het staat vast dat de vader die de bal aan het rollen bracht, voor de aanslag via WhatsApp contact had met de moordenaar. Paty voelde zich bedreigd en diende een klacht in, maar die demarche kon hem niet redden.

Sorbonne

Sinds de moord op de leerkracht zijn overal in Frankrijk steunbetuigingen geweest, met druk bijgewoonde manifestaties in grote steden en een witte mars nabij Paty’s school. Het hoogtepunt volgde woensdag, toen president Emmanuel Macron op de binnenplaats van de Sorbonne een eerbetoon bracht aan de vermoorde leraar. Diens familie had die plaats niet toevallig uitgekozen: de Sorbonne staat voor onderwijs en vrije meningsuiting. Of zoals de gewezen Franse premier Alain Juppé het ooit verwoordde: ‘Het symbool van de Verlichting, de plaats waar de kennis wordt overgedragen en waar het vrije denken wordt aangeleerd.’

Tijdens de plechtigheid nam Macron het woord. ‘Ik spreek vandaag niet over de stoet van terroristen, hun handlangers en al die lafaards die deze aanslag gepleegd hebben of mogelijk gemaakt hebben. Ik wil het hebben over uw leraar die gesneuveld is omdat hij besloot zijn leerlingen te leren hoe je burger wordt. Door vrijheden te leren om die nadien te gebruiken.’

De president omschreef Paty als ‘een leraar die je niet vergeet’. ‘Hij incarneerde een leraar van wie Jean Jaurès droomde in zijn ‘Brief aan de leraren’, iemand die strengheid verenigde met tederheid. Iemand die de grootheid van ideeën toonde, die leerde wat respect is en wat beschaving betekent.’

De drijfveren voor de moord zijn duidelijk, meent Macron. ‘Paty is vermoord omdat hij de Republiek incarneerde die elke dag weer geboren wordt in leslokalen, de vrijheid die overgedragen en voortgezet wordt.’ De president beloofde die strijd voort te zetten. ‘We zetten het gevecht voor vrijheid en rede, waar u nu het gezicht van bent, voort. In Frankrijk wordt de Verlichting nooit gedoofd.’