Wit-Rusland schakelt eerste kerncentrale aan ondanks protest

Inwoners van Litouwen die in de buurt van de Wit-Russische grens wonen, beleven een flashback naar de jaren 80. Net zoals na de beruchte Tsjernobyl-kernramp in 1986 deelt de overheid miljoenen jodiumpillen uit en worden evacuatieoefeningen gehouden. De aanleiding is de nieuwe Wit-Russische Astravjets-kerncentrale, waarvan dinsdag een eerste reactor werd geactiveerd. De activering van de tweede reactor is gepland voor 2022.

De centrale staat in het noordwesten van Wit-Rusland, op amper 40 kilometer van de Litouwse hoofdstad Vilnius. De autoriteiten van Litouwen zijn ongerust omdat de centrale volgens hen niet voldoet aan de veiligheidsnormen. In een mededeling verklaarde minister van Energie Zygimantas Vaiciunas dat de Astravjets 'een bedreiging vormt voor de nationale veiligheid en de burgers' van zijn land.

Tsjernobyl

Het buurland had zich op voorhand al fel verzet tegen de nucleaire plannen, met talloze argumenten - geruchten over gestolen materiaal en uitgebuite werknemers - en een wet die de import van Wit-Russische energie verbiedt. Daarnaast is Litouwen misnoegd omdat uitgerekend Wit-Rusland een kerncentrale neerpoot pal naast een buurland. Toen 34 jaar geleden een reactor van de Tsjernobyl-kerncentrale ontplofte in Oekraïne, werd vooral Wit-Rusland het slachtoffer van milieuschade en gezondheidsproblemen. Een kwart van het Wit-Russische grondgebied werd na de explosie blootgesteld aan verhoogde radioactieve straling. Vandaag is een gebied in het zuiden van het land nog altijd onbewoonbaar door het stralingsgevaar.

Litouwen kreeg al bijval van de Verenigde Naties, die in februari vorig jaar al oordeelden dat de keuze voor de locatie van de nieuwe centrale niet volgens het boekje is gebeurd. Minsk zou te weinig de milieueffecten voor de buurlanden onderzocht hebben.

Russisch staatsconcern

De centrale - die bestaat uit twee reactoren van elk 1.200 MW, genoeg om een derde van het energieverbruik in Wit-Rusland te dekken - werd gebouwd en betaald door Rosatom, het Russische staatsconcern voor kernenergie. Dat weerlegde de Litouwse klachten in een reactie aan het persagentschap AP. 'We werken nauw samen met zowel de nationale nucleaire regelgever van Wit-Rusland als het Internationaal Atoomagentschap om er absoluut zeker van te zijn dat er geen veiligheidsrisico's zijn.'

Rosatom stelde ook met klem dat 'een nultolerantie geldt voor corruptie'. Een intern controlesysteem moet illegale praktijken verhinderen. Het Russische staatsbedrijf focuste nog eens op het doel van Astravjets. De lancering zou de koolstofuitstoot van de regio met tot 10 miljoen ton CO₂ per jaar doen dalen.

De bouw van de centrale duurde zeven jaar en kostte 9,4 miljard euro. 8,5 miljard werd gedekt door Russische kredieten. Het proces werd vertraagd toen in 2016 de romp van een van de reactoren vier meter naar beneden viel bij een hijsoperatie. Dat Wit-Rusland het incident lang stilhield, hielp niet om de publieke opinie te sussen.

Dat maakt van de Astravjets-centrale een zoveelste geut olie op het politieke vuur. Sinds de presidentsverkiezingen van 9 augustus kent Wit-Rusland ongeziene protesten, nadat de oppositie weigerde te erkennen dat president Aleksandr Loekasjenko - 'Europa's laatste dictator' - herverkozen was met 80 procent van de stemmen.