Wit-Russische dissident is 'overgegaan tot bekentenissen'

Voor medestanders en oppositieleden is de zaak zonneklaar: Protasevitsj heeft de verklaring onder dwang afgelegd. In de videoboodschap zit de twintiger aan een tafel en spreekt hij in de camera. 'Het personeel gedraagt zich tegenover mij zoals het hoort en respecteert de wet', zegt hij. 'Ik blijf samenwerken met de onderzoekers en heb bekentenissen afgelegd over het organiseren van rellen.'

Protasevitsj weerlegt in de boodschap ook dat hij in kritieke toestand in het ziekenhuis zou liggen. Dat liet Tadeus Giczan, de hoofdredacteur van het socialemediakanaal Nexta, eerder op Twitter weten. Hij baseerde zich op informatie van de moeder van de invloedrijke opposant van Loekasjenko. Protasevitsj wordt vastgehouden in een gevangenis in de Wit-Russische hoofdstad Minsk, deelde een woordvoerster van de Wit-Russische minister van Binnenlandse Zaken mee.

Roman Protasevitsj (26) vloog zondag met Ryanair van een economische conferentie in Griekenland terug naar de Litouwse hoofdstad Vilnius. Toen het oppositielid besefte dat de vlucht werd omgeleid naar Minsk raakte hij in paniek, zei de Litouwse medepassagier Monika Simkiene aan het persagentschap AFP.

'Hij zei dat de omleiding van het vliegtuig door hem kwam. Hij zei dat hem de doodstraf te wachten stond.' Een andere passagier getuigde: 'Hij was nerveus in het begin, maar toen hij zich realiseerde dat hij er niets aan kon doen, kalmeerde hij en accepteerde het.'

Dat de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko - hij wordt weleens 'de laatste dictator van Europa' genoemd - met een MIG-29-gevechtsvliegtuig een twintiger aan de grond laat zetten, doet internationaal de monden openvallen.

Voor Loekasjenko is het een volgende stap om een van de laatst overgebleven dissidente spreekbuizen monddood te maken. De meeste andere onafhankelijke mediakanalen werden uit de ether gehaald. Dat gebeurde na betogingen met honderdduizenden Wit-Russen omdat Loekasjenko de verkiezingen midden vorig jaar frauduleus naar zijn hand zou hebben gezet.

Last man standing

In die protestgolf speelde Nexta een hoofdrol, het kanaal op het berichtenplatform Telegram waarvan Protasevitsj medeoprichter en voormalig redacteur is. Nexta telt 1,5 tot 2 miljoen abonnees - op 9,5 miljoen Wit-Russen. Het berichtte met livevideo's over de massabetogingen tegen de president. Waaronder ook filmpjes van het hardhandige optreden van de oproerpolitie.

Volgens mensenrechtenorganisaties worden sinds het begin van de protesten meer dan 30.000 mensen, onder wie activisten en journalisten, vastgehouden. Minstens vier demonstranten zijn omgekomen.

Nexta (Wit-Russisch voor 'iemand') opereert vanuit de Poolse hoofdstad Warschau en bleef op die manier in de lucht toen Loekasjenko in augustus het internet in eigen land lamlegde om de protesten onderuit te halen. Het kantoor, waarvan de muren versierd zijn met spotprenten van de president, wordt beschermd door politieagenten in burger.

Nexta bracht niet alleen verslag uit van de demonstraties, het kanaal werd ook gebruikt om ze te organiseren. Het sociale medium werd de 'last man standing' nadat oppositieleidster Tichanovskaja naar Litouwen was gevlucht en de weinige andere oppositieleiders en bloggers gevangengezet werden.

Verantwoordelijkheid

Het vervagen van de grenzen tussen verslaggeving en activisme stoot bij sommige journalisten op kritiek. 'Loekasjenko laat ons geen keus', reageerde Nexta-oprichter Stsiapan Poetsila in de Britse zakenkrant Financial Times. 'We zijn vooral journalisten. Maar we moesten enige verantwoordelijkheid nemen voor waar de protesten naartoe gingen en op welke manier mensen protesteerden - omdat ze ons daarom vroegen.'

'Ik denk niet dat je de invloed van Nexta kunt overschatten', zei een diplomaat die zich bezighoudt met Wit-Rusland eerder dit jaar aan Financial Times. 'Zonder Nexta zouden de demonstraties niet zo groot zijn geweest. De autoriteiten hadden eenvoudigweg geen middelen om het kanaal te sluiten. (...) Nexta leek onaantastbaar en onverslaanbaar. Daar houden mensen van - en het regime haat het.'

'Terrorist'

Protasevitsj werd als tiener een dissident. Sindsdien wordt hij nauwlettend in de gaten gehouden door de politie. Hij werd van een prestigieuze school gestuurd wegens deelname aan een betoging in 2011. Nadien werd Protasevitsj uit het journalistieke programma van de Minsk State University gezet.

Uit schrik om gearresteerd te worden vluchtte Protasevitsj in 2019 naar Litouwen en Polen. Maar ook in ballingschap bleef hij zich afzetten tegen Loekasjenko, die de voormalige Sovjetrepubliek sinds 1994 met harde hand leidt. De Wit-Russische leider reageerde eind vorig jaar door Protasevitsj en Poetsila op een lijst van terroristen te zetten. Het logo en het Telegram-kanaal van Nexta werden geklasseerd als 'extremistisch materiaal'.

Als Protasevitsj veroordeeld wordt voor terrorisme, kan hij de doodstraf krijgen. Op de beschuldigingen van aanzetten tot openbare wanorde en sociale haat staat een gevangenisstraf van meer dan tien jaar.