Kartels leveren bonuszetels op in grote steden

In verschillende kartels kwam het na de gemeenteraadsverkiezingen tot een interne machtsstrijd. De samenwerking over de partijgrenzen heen bleek niet evident. Toch is er één onmiskenbaar voordeel voor partijen die zich op een gezamenlijke lijst aan de kiezer voorstellen. Bij de lokale verkiezingen worden de zetels verdeeld volgens het systeem Imperiali, dat de grote partijen bevoordeelt. In meerdere steden leverde die verdeelsleutel bonuszetels op voor kartels, blijkt uit een analyse van De Tijd.

In Mechelen is de kartelbonus het grootst. Bart Somers (Open VLD) trok er naar de kiezer met Groen van Kristof Calvo en met de lokale partij M+. De stadslijst haalde met 48 procent van de stemmen een ruime meerderheid van 25 op 43 zetels in de gemeenteraad. Als de drie partijen afzonderlijke lijsten hadden ingediend, zouden ze door de versnippering drie zetels minder gehaald hebben. Samen zouden ze dan met eenzelfde aantal stemmen een erg nipte meerderheid van 22 zetels hebben behaald, terwijl de N-VA, de sp.a en CD&V elk een zetel zouden winnen. 

Het voordeel voor grotere partijen levert ook in Gent, Hasselt en Vilvoorde een bonuszetel op voor de lokale rood-groene kartels. In Gent en Hasselt zouden de sp.a en Groen apart een zetel minder halen ten voordele van de N-VA. In Vilvoorde zou Open VLD de zetel binnenhalen die de sp.a en Groen met onafhankelijke lijsten hadden laten liggen. 

Groen speelt het spel van de voorkeurstemmen

Om die analyse te maken moesten we het aantal stemmen voor een kartel verdelen per partner. We deden dat via de verhoudingen van de voorkeurstemmen voor de vijf best scorende kandidaten van iedere partij. Uiteraard kan de zetelverdeling anders uitdraaien als de stemverdeling tussen kartelpartners wijzigt, of als partijen door afzonderlijk op te komen sterker scoren of net minder kiezers weten te overtuigen.

Groen, dat in 45 Vlaamse gemeenten samen met een andere partij opkwam, benadrukt dat die partnerschappen niet louter gebaseerd zijn op een cijferkundige afweging, zegt partijwoordvoerder Jonas Dutordoir. ‘Oké, kartels leveren her en der een extra zetel op, maar die valt lang niet altijd aan de kant van Groen. Behalve een strategische afweging telt voor ons vooral een inhoudelijke samenwerking met een gezamenlijk programma.’ 

Groen slaagde er bij de jongste lokale verkiezingen als geen ander in om in de kartels het laken naar zich toe te trekken. In Gent haalde de partij dankzij een overwicht in de voorkeurstemmen 14 zetels binnen tegenover 7 voor de sp.a. In Mechelen behaalde Groen meer zetels dan de populaire Bart Somers. Op de stadslijst neemt Groen 13 zetels in, tegenover 10 voor Open VLD en 2 voor M+. ‘Groen is op sommige plekken een koekoeksjong’, zei Hans Bonte, sp.a-burgemeester in Vilvoorde, daarover.

Kartels zijn geen onbreekbaar blok

Door de interne machtsverschuivingen is het voor kartelpartners soms erg moeilijk om na de verkiezingen als een eensgezind blok overeind te blijven. In 2012 slaagde Bart De Wever (N-VA) er in Antwerpen in om CD&V los te weken uit de verliezende stadslijst van Patrick Janssens (sp.a). Deze keer moest de sp.a in Gent fors bijsturen om te voorkomen dat ze door Groen overboord gegooid werd. Na de forse achteruitgang namen de socialisten er genoegen mee dat Filip Watteeuw (Groen) het kopmanschap van het kartel opeiste. Rudy Coddens (sp.a) mocht zijn burgemeestersambities opbergen. 

In Vilvoorde hield het rood-groene kartel geen stand. Burgemeester Hans Bonte (sp.a) sloot maandag een coalitieakkoord met CD&V en Open VLD, maar voorzag in het schepencollege geen plaats voor zijn kartelpartner Groen. Na die ‘woordbreuk van Bonte’ trokken Groen en Open VLD zich terug en werd een onderhandelingspauze ingelast (zie beneden). Vilvoorde is zo een goed voorbeeld van hoe de kartelbonus geen garantie biedt dat partijen ook na de verkiezingen blijven samenwerken.