Paradise Papers ontmaskeren Russische zakenbelangen regering-Trump

Op de laatste dag van de zomervakantie spotten we in de haven van Antwerpen een 160 meter lange gastanker. Met op zijn knalrode flank in grote witte letters Sibur, de naam van Ruslands grootste gas- en petrochemiebedrijf. Op de achterzijde lezen we in kleinere letters de naam van het schip, Yauza. Met daarnaast de naam van de eigenaar: Navigator.

Het schip meerde ’s ochtends aan in Kallo, aan de grote witte cilindervormige tanks van Antwerp Gas Terminal. Het gevaarte kwam er duizenden kubieke meter aan gekoeld Russisch gas (lpg) afzetten. Dat was de week voordien opgepompt in een Russische haven, Ust-Luga. Die haven bouwt Vladimir Poetin, de president van Rusland, al meer dan 15 jaar uit tot de grootste haven van Rusland, om gas via de Oostzee te verpompen naar West-Europa. Ook het Russische gas dat de rode tanker Yauza in Antwerpen loste, moest via het bedrijf Primagaz, een onderdeel van de Nederlandse energiegroep SHV, met vrachtwagens en spoorwagons doorstromen naar lokale distributeurs en tankstations in België, Luxemburg, Noord-Frankrijk en vooral Duitsland.

Het was een doordeweeks tafereel op de Antwerpse Linkeroever. Maar deze gaslevering kan het Witte Huis van Donald Trump in de problemen brengen. Want ze ontsluiert een van de verborgen zakenrelaties tussen Trumps regering en Poetin, op een moment dat het Amerikaanse FBI onderzoek voert naar de connecties tussen Trumps entourage en de Russen.

De rode gastanker Yauza, die zijn naam te danken heeft aan een rivier die door Moskou stroomt, leidt ons via een rookgordijn van schermvennootschappen op de Kaaimaneilanden naar Trumps minister van Handel Wilbur Ross. Aan Russische zijde leidt de gastanker naar een Russische oligarch waartegen een Amerikaans handelsverbod is uitgevaardigd, en naar niemand minder dan Poetins schoonzoon. Bovendien speelde de Amerikaanse minister Ross bij zijn aantreden geen open kaart over zo’n belangrijk belangenconflict.

Dat blijkt uit onthullingen die De Tijd publiceert samen met bijna 100 media in 67 landen. De Duitse krant Süddeutsche Zeitung en het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ), met wie we vorig jaar al de Panama Papers brachten, kregen opnieuw meer dan 13 miljoen documenten in handen, die constructies blootleggen in de beruchtste belastingparadijzen. Dit nieuwe, internationale onderzoek, gevoerd door meer dan 380 journalisten, kreeg de naam Paradise Papers. Het is net als de Panama Papers een van de grootste datalekken in de journalistieke geschiedenis. De hele week kan u onze belangrijkste ontdekkingen lezen in De Tijd en op tijd.be. Te beginnen met de verborgen Ruslandconnecties van de regering-Trump.

Afschermen voor de buitenwereld

Hoe botsten we op de Ruslandconnectie rond Wilbur Ross? Dankzij de gelekte Paradise Papers ontdekten we het bestaan van vier postbusvennootschappen op de Kaaimaneilanden. Die dragen cryptische, op elkaar gelijkende namen zoals WLR Recovery Associates IV DSS AIV en WLR Recovery Associates V DSS AIV.

Ze bestaan alleen op papier. Ze kregen gewoon hetzelfde postbusadres op de Kaaimaneilanden als het advocatenkantoor Appleby, bij wie de documenten uitgelekt zijn. In het Clifton House-gebouw aan Fort Street 71. Het zijn ook gewoon medewerkers van dat advocatenkantoor die al het papierwerk regelen voor de schermvennootschappen. Ideaal voor wie wat te verbergen heeft. Want de Kaaimaneilanden zijn naast een belastingparadijs ook een van de vijf plaatsen in de wereld waar je op deze manier het best zakenbelangen kunt afschermen voor de buitenwereld.

Maar de Paradise Papers doorprikken dat scherm op de Kaaimaneilanden en leiden ons via de uitgelekte lijst van ‘company officers’ naar de bijna 80-jarige Wilbur Louis Ross Junior. De steenrijke investeerder, die onder andere voor 100 miljoen dollar aan schilderijen van de Belgische schilder René Magritte bezit, werd in februari ingezworen als Trumps minister van Handel. Om de ministerpost te krijgen moest hij het gros van zijn zakenbelangen opgeven. Maar via de postbusvennootschappen op de Kaaimaneilanden blijkt Ross nog altijd aandelen te bezitten in het scheepvaartbedrijf Navigator. Dat is op zijn beurt gevestigd in een ander belastingparadijs, de Marshalleilanden. Navigator, waarin Ross al zes jaar investeert, bleef handel drijven met Ruslands grootste gas- en petrochemiebedrijf Sibur. Ook na de Amerikaanse sancties die volgden in 2014 als reactie op het internationaal conflict in Oekraïne. Meer nog, sinds 2014 verdiende Navigator ruim 68 miljoen dollar aan het verhuren van schepen aan de Russen. Sibur is een van zijn belangrijkste klanten.

Poetins schoonzoon

Sibur is niet zomaar een Russisch bedrijf. Het is in handen van de schoonzoon van de Russische president Vladimir Poetin. Ook de andere eigenaars zijn bevriende oligarchen, zoals Poetins ex-judopartner Gennady Timchenko. Tegen hem persoonlijk gelden sinds de crisis in Oekraïne Amerikaanse handelssancties. Dat maakt de verdoken zakenbelangen van Trumps minister van Handel des te controversiëler. Want terwijl Ross in Washington mee beslist tegen welke Russen er een handelsverbod moet komen, spelen zijn verborgen zakenbelangen mee in zijn beslissingen. ‘Als je met een bedrijf als Sibur in bed kruipt, kruip je eigenlijk in bed met de Russische staat’, laat de vorige coördinator van het Amerikaanse energiebeleid ons weten.

Deze Amerikaans-Russische zakenrelatie is trouwens meer dan één keer ‘geconsumeerd’ in de haven van Antwerpen, samen met enkele andere grote Europese havens. Naast de tanker Yauza verhuurde Navigator nog twee andere tankers aan Sibur, die de haven van Antwerpen aandeden. Tussen december 2013 en oktober vorig jaar pendelde het schip Libra, ook genoemd naar een Russische rivier, zeker vijf keer tussen de Russische haven Ust-Luga en Antwerpen. Een derde schip, Leo, deed dat vijf keer tussen augustus 2014, het jaar dat de crisis in Oekraïne losbarstte, en februari dit jaar.

Hoe gevoelig al die gasleveringen ook liggen in de VS, bij ons was er geen vuiltje aan de lucht. Voor zijn zaken in België gebruikt Sibur een vennootschap uit Oostenrijk, dat hier vijf jaar geleden is ingeschreven. Navraag bij de Belgische douane leert dat al die gasleveringen uit Rusland geen enkele Belgische wet overtreden. Want tegen Sibur noch tegen zijn eigenaars gelden Europese handelssancties. Er is zelfs geen enkele Europese beperking opgelegd voor de invoer van gas uit Rusland. Dat zal om geopolitieke redenen niet gauw veranderen. Vooral omdat Duitsland niet zonder Russisch gas kan als het zijn klimaatdoelstellingen wil halen. En natuurlijk speelt Poetin die troefkaart graag uit. De Russische lpg die via Sibur naar Antwerpen komt, en van hier naar Duistland vertrekt, is van zeer goede kwaliteit.

Tegelijk verdient Rusland er goed aan. Het zakenmodel van Rusland is dan ook nog altijd voor bijna 80 procent afhankelijk van inkomsten uit olie en gas. Dat de Russen daarbij hulp krijgen van een van Trumps belangrijkste ministers maakt de onthulling des te vervelender voor het Witte Huis. Ook als je weet dat Ross’ kabinetschef, Wendy Teramoto, die voordien werkte voor zijn groep WL Ross & Co, mee betrokken is in de schermvennootschappen op de Kaaimaneilanden. Ook dat leggen de Paradise Papers bloot.

Wilbur Ross laat weten dat hij zelf nooit een ontmoeting had met Poetins schoonzoon of met de andere eigenaars van Sibur. Hij hield naar eigen zeggen ook z’n handen af van de beslissing om met het Russische bedrijf in zee te gaan. Want Ross benadrukt dat hij op dat moment niet zelf in het bestuur zat van het scheepvaartbedrijf Navigator. En de Amerikaanse minister merkt nog op dat hij binnen Trumps regering ‘over het algemeen zijn steun gaf aan beslissingen om Russische sancties op te leggen’.

Maar het scheepvaartbedrijf Navigator blijkt naast de Russen nog een andere belangrijke klant te hebben: het Venezolaanse staatsoliebedrijf PDVSA. Terwijl een Amerikaanse tak van dat staatsoliebedrijf een half miljoen dollar heeft gedoneerd aan het inauguratiecomité dat de eedaflegging van Trump financierde...

Trumps schoonzoon

De Paradise Papers onthullen nog een andere, verdoken Russische zakenrelatie van de regering-Trump. Het gaat over niemand minder dan Jared Kushner. Hij is niet alleen Trumps schoonzoon, maar ook een van de belangrijkste adviseurs van de Amerikaanse president. In het onderzoek naar de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen neemt de FBI al langer de Russische zakenbelangen van Trumps schoonzoon onder de loep.

Jared Kushner kreeg voor zijn in New York gevestigde vastgoedbedrijf, Cadre, 850.000 dollar van een Russische miljardair, Yuri Milner. Dat gebeurde in 2015, het jaar dat Donald Trump in New York in zijn wolkenkrabber ‘Trump Tower’ aankondigde dat hij een gooi deed naar het presidentschap.

De Russische miljardair die Kushner hielp, groeide op in de Sovjet-Unie, maar woont nu in de Amerikaanse technologieregio Silicon Valley. Het is bekend dat hij grote participaties kocht in Twitter en Facebook. Maar dankzij de Paradise Papers konden we achterhalen dat de Russische zakenman op zijn beurt stevige financiële banden heeft met het Kremlin. Die zaten verscholen achter schermvennootschappen, onder andere op het Eiland Man.

Zo hielp de Russische miljardair de Russische staatsbank VTB Bank in 2011 aan een vertrouwelijke investering van 191 miljoen dollar in Twitter. En ook het Russische staatsenergiebedrijf Gazprom kon dankzij Milner voor 1 miljard dollar aan Facebook-aandelen bezitten. Die brachten het Russische staatsbedrijf veel geld op toen Facebook in mei 2012 naar de beurs trok. En ook de Russische investering in Twitter was een succes toen Twitter in 2013 naar de beurs trok. Het jaar nadien, toen het conflict in Oekraïne losbarstte, legde de Amerikaanse regering van Barack Obama sancties op aan de betrokken Russische staatsbank.

Voor Poetin en co zijn de Russische staatsbedrijven een belangrijk politiek instrument. Wat het Kremlin wil, zullen de staatsbedrijven doen. Al zijn er geen aanwijzingen dat het Kremlin in dit geval grip kreeg op het beleid van Facebook en Twitter. Ook al raakte de betrokken Russische miljardair Milner wel bevriend met Facebook-oprichter Mark Zuckerberg. Hij was dan ook de op één na grootste externe aandeelhouder van Facebook geworden.

En tegelijk kreeg Trumps schoonzoon geld van de Russische miljardair die dat allemaal regelde voor het Kremlin. Al benadrukt die Russische miljardair zelf dat hij ‘alleen zijn eigen geld’ gebruikte om het project van Trumps schoonzoon te financieren, en niet dat van de Russische staatsbedrijven. Hij beweert Jared Kushner maar één keer te hebben ontmoet. ‘En geen enkele van mijn investeringen heeft te maken met politiek’, stelt Milner nog. Afwachten of de FBI tot diezelfde conclusie komt.

Nog meer exotische geheimen

En de Paradise Papers geven nog meer exotische geheimen prijs van Trumps entourage. Het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten ontdekte dat zeker tien andere regeringsleden, adviseurs, kabinetsmedewerkers en belangrijke donoren van Donald Trump verbonden zijn of waren aan postbusvennootschappen in belastingparadijzen.

Net als Wilbur Ross maakten ze allemaal gebruik van exotische locaties om belastingen te ontlopen. Op Bermuda en de Kaaimaneilanden gebruikten ze daarvoor vaak hetzelfde postbusadres van het advocatenkantoor Appleby, waar de Paradise Papers zijn gelekt. En ze deden dat op grote schaal. In totaal liet het bedrijf van minister Ross 50 postbusvennootschappen opzetten op de Kaaimaneilanden. Je betaalt er dan ook 0 procent belasting.

Het mag niet verwonderen dat de naam van Rex Tillerson, Trumps minister van Buitenlandse Zaken, opduikt in de Paradise Papers. Hij was van 2006 tot 2016 de topman van ExxonMobil. De oliereus dook eerder al op in ons onderzoek naar de Bahama’s Leaks vorig jaar. We linkten ExxonMobil toen al aan minstens 560 postbusvennootschappen, allemaal gevestigd op hetzelfde postbusadres in Nassau, de hoofdstad van de Bahama’s. Maar ook op Bermuda blijkt Tillerson in de weer te zijn geweest met postbusvennootschappen. Onder andere om opbrengsten uit olie- en gasactiviteiten in het Arabische land Jemen naar het eiland te laten stromen.

Ook Trumps economische hoofdadviseur Gary Cohn was betrokken bij een batterij van postbusvennootschappen op Bermuda. Dat was tussen 2002 en 2006. En dat had te maken met zijn vorige carrière bij de zakenbank Goldman Sachs, waar hij het tot voorzitter schopte. Er was ook veel geld mee gemoeid. De vennootschappen op Bermuda bleken in 2009 meer dan 37 miljard dollar waard te zijn. In 2012 zijn ze opgedoekt.

Onder de palmbomen vinden we nog een adviseur van Trump terug, de miljardair Thomas J. Barrack. Hij is zonder meer een boezemvriend van Trump en naar verluidt staat hij – op Trumps familie na – het dichtst bij de president. Hij was een belangrijke fondsenwerver en geldschieter van Trumps verkiezingscampagne, goed voor tientallen miljoenen euro’s. Hij was ook voorzitter van Trumps inauguratiecomité toen die de eed aflegde als president. Maar Barracks bedrijf Colony Capital, dat tot dit jaar tien jaar lang aandeelhouder was van de warenhuisketen Carrefour, berust volgens de Paradise Papers op een breed spinnenweb van postbusvennootschappen in notoire belastingparadijzen zoals de Kaaimaneilanden. Zoals een vennootschap die inkomsten haalt uit het goedkoop opkopen van vervallen vastgoed. En een andere die opbrengsten uit Amerikaanse pensioenfondsen via de staat Delaware doorsluist naar de Kaaimaneilanden.

Een andere naam uit Trumps administratie die in de Paradise Papers voorkomt, is Randal Quarles, topman bij de Amerikaanse centrale bank. Hij is vorige maand, op voordracht van Trump, benoemd tot bestuurder bij de Federal Reserve en is de nieuwe ‘waakhond’ voor Wall Street. De Paradise Papers koppelen Quarles aan twee postbusvennootschappen op de Kaaimaneilanden, die verbonden zijn aan de Amerikaanse investeringsgroep Carlyle. Een daarvan was betrokken bij een lening van 95 miljoen dollar met Bermuda’s grootste bank, N.T. Butterfield & Son. Tot voor kort had Quarles nog persoonlijk een aandeel in die bank. Terwijl er tegen die bank in de VS al langer een onderzoek loopt naar mogelijke belastingontduiking.

Het mag duidelijk zijn dat zowel Trumps ministers, zijn vrienden, zijn adviseurs als zijn belangrijkste geldschieters de  belastingparadijzen niet schuwen. Dat zal de Amerikaanse belastingdiensten interesseren. En het heeft belangrijke gevolgen voor Trumps beleid. Want die overweegt een eenmalige belastingverlaging om Amerikaanse multinationals toe te laten de naar schatting 2,6 biljoen dollar die ze herbergen in belastingparadijzen, te repatriëren naar de VS.