Eerste groene staalfabriek van Europa verrijst in arctische sneeuw

In het Zweedse Boden, een dorp op een steenworp van de poolcirkel, wordt druk gebouwd. Sinds vorige zomer zijn de werken bezig voor Europa's eerste commerciële groene staalfabriek. In 2025 moet het eerste staal de deur uitgaan.

Het project is een belangrijke testcase in de zoektocht naar duurzamere manieren om staal te maken. De staalindustrie is in haar eentje verantwoordelijk voor 7 à 9 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Wil Europa zijn ambitieuze doelen halen - tegen 2030 55 procent minder uitstoot en tegen 2050 CO2-neutraal - moet de productie drastisch anders.

Staal wordt traditioneel geproduceerd in hoogovens. IJzererts wordt gesmolten met behulp van cokes, een brandstof gemaakt van steenkool. Een bijzonder kapitaalintensief en vervuilend proces dat complex en duur is om te vergroenen.

Hoogovens worden gebouwd met een levensduur van dertig tot veertig jaar en het is lastig oude installaties om te turnen naar nieuwe technologie. Om een idee te geven: de wereldspeler ArcelorMittal kondigde twee jaar geleden aan dat hij meer dan 1 miljard euro zou investeren in het vervangen van een Gentse hoogoven door technologie waarbij geen fossiele steenkool meer nodig is. Die installatie, die nog de nodige vergunningen moet krijgen, zou over drie jaar operationeel moeten zijn.

De industriële start-up H2 Green Steel pakt het in Boden van bij het begin anders aan. In plaats van cokes zal het bedrijf waterstofgas gebruiken om het ijzererts te smelten. Dat resulteert in waterdamp als bijproduct, in plaats van CO2. Om dat waterstofgas te produceren wordt op de site van Boden een van de grootste elektrolyse-installaties van Europa neergezet, met een vermogen van 800 megawatt. Die installatie zal water uit de nabijgelegen rivier Lule splitsen in waterstofgas en zuurstof. Daarvoor gebruikt ze elektriciteit van naburige waterkrachtcentrales en windparken.

Alles samen moet dat resulteren in een 90 procent lagere CO2-uitstoot: 200 in de plaats van 2.000 kilogram per ton geproduceerd staal. Dat zou 95 procent kunnen worden als het ijzererts lokaal wordt aangekocht in plaats van in Canada en Brazilië, zoals bij de start zal gebeuren.

Kruisbestuivingen

H2 Green Steel past in een masterplan van de Zweedse miljardair Harald Mix. Met de holdingmaatschappij Vargas is hij sinds een tiental jaar uit op wat hij omschrijft als 'decarbonisatie-opportuniteiten'. Lees: er valt geld te verdienen met de strijd tegen de CO2-uitstoot.

In 2015 richtte Vargas het bedrijf Polarium op, een specialist in energieopslag voor onder meer telecombedrijven. Toen duidelijk werd dat Polarium nood had aan een duurzamer alternatief voor de batterijen die het in Azië kocht, ontstond het idee voor een eigen batterijproductie. In 2016 zag Northvolt het licht. Ook daar leidde het ene tot het andere: voor duurzame batterijen was duurzaam staal nodig. H2 Green Steel werd in 2020 opgericht. En intussen is Mix bezig aan zijn volgende project: Aira, een aanbieder van warmtepompen die gebruik zal maken van de thuisbatterijen van Polarium.

Het succes van al die start-ups is niet alleen gebouwd op innovatieve technologie, maar ook op solide financiering. Polarium, Northvolt en H2 Green Steel harkten samen al 12 miljard euro bijeen. De teller voor H2 Green Steel alleen staat op 2 miljard, na een recente kapitaalronde van 1,5 miljard euro in september.

Dankzij zijn reputatie en netwerk spreekt Mix een brede waaier van investeerders aan: Spotify-oprichter Daniel Ek, de rijke families Wallenberg en Agnelli, Aziatische fondsen en 'bevriende partijen' zoals Cristina Stenbeck, de Zweedse zakenvrouw achter de holding Kinnevik AB, een van Zwedens grootste familiale bedrijven. Maar dat niet alleen. H2 Green Steel trok ook al toekomstige klanten mee in bad. Het staalbedrijf Marcegaglia, de autobouwer Mercedes-Benz en de autotoeleverancier Schaeffler stapten mee in het kapitaal.

Om de financiering helemaal te verzekeren sloot het bedrijf een resem verkoopcontracten voor zijn staal. Meer dan 60 procent van de geplande productie zou al zijn toegezegd. Automerken als BMW en Mercedes willen met het staal aan de slag. De Ingka-groep, de grootste uitbater van IKEA-winkels, wil het gebruiken om de helft van zijn meubelrekken mee te vergroenen. Miele wil er wasmachines mee maken, Kingspan bouwmaterialen.

Die contracten zijn een hefboom om voldoende leningen los te weken, ook al is nog geen gram staal geproduceerd. H2 Green Steel stelde voor 3,5 miljard euro aan kredieten veilig, onder meer via een reeks banken en de Europese Investeringsbank.

Kritiek op subsidies

Dat H2 Green Steel zijn plannen vlot gefinancierd krijgt en nu al afzet voor zijn groen staal vindt, is een opsteker voor het vergroeningstraject dat de Europese industrie af te leggen heeft. Maar het toont ook welke keuzes nodig zijn.

Eerst en vooral, het project heeft voor honderden miljoenen euro's subsidies aangevraagd en kreeg miljarden aan staatsgaranties toegezegd. Het is iets waarop in Zweedse media geregeld kritiek komt. ‘Als het project mislukt, dragen de belastingbetalers de kosten', klinkt het. Bovendien wordt gevreesd dat het enorme elektriciteitsverbruik van de fabriek gevolgen kan hebben voor Zweedse gezinnen.

H2 Green Steel pareert de kritiek. 'Trieste sceptici', zegt Mix. Hij benadrukt dat de risico's laag zijn dankzij de gegarandeerde afname en dat Zweden vandaag grote overschotten aan groene energie heeft.

Dat het project veel steun krijgt, is volgens CEO Henrik Henriksson, ook maar logisch. 'De traditionele staalindustrie heeft in 2022 voor ruim 130 miljard euro gratis emissierechten gekregen. Er moet een gelijk speelveld zijn. Wachten tot de reële prijs van CO2 een impact heeft, zal te lang duren. Dus is er wel steun nodig', liet hij optekenen.

Die steun gaat niet alleen over centen, maar ook over beleid. Over politieke keuzes om groen Europees staal te ondersteunen op een internationale markt, waar grote spelers als China en India geen aanstalten maken om hun uitstoot aan te pakken. Het geplande Carbon Border Adjustment Mechanism, de Europese maatregel die de invoer van vervuilend staal duurder moet maken, is daar een voorbeeld van.

Met die voorwaarden vervuld ziet Henriksson genoeg potentieel, zeker omdat ook de klanten volgen. Voor automerken en machinebouwers wordt het verkoopargument CO2-neutraal te zijn steeds belangrijker. 'Ze betalen nu emissierechten om dat label te kunnen claimen', verklaarde Henriksson aan CNN. 'Dat compenseert onze meerprijs. De bereidheid om meer te betalen voor ons staal groeit kwartaal na kwartaal. De eerste contracten tekenden we met een premie van 20 procent, bij de laatste bedroeg ze al 30 procent.’

IJshockeysponsors

Tegen 2030 wil H2 Green Steel de productie in Boden opdrijven tot 5 miljoen ton. Op weg naar een schonere staalindustrie is dat een druppel op een hete plaat: in 2022 werd volgens de World Steel Association wereldwijd 1,9 miljard ton staal geproduceerd. Maar de ambities reiken ver. In Spanje sloot H2 Green Steel een deal voor een volgende fabriek, op zonne-energie. In Canada lopen gesprekken en het bedrijf kijkt ook naar Brazilië.

H2 Green Steel is ook niet alleen. Hybrit, een andere Zweedse start-up, hoopt in 2026 te starten met groene staalproductie, op drie uur rijden van Boden. De Noorse start-up Blastr kondigde begin dit jaar aan 4 miljard euro te willen investeren in de bouw van een fabriek in Finland. In Frankrijk en Duitsland staan projecten op stapel.

Terwijl in Boden wegen en een spoorlijn worden aangelegd, zal de rest van Europa in elk geval nauwlettend toekijken hoe het H2 Green Steel vergaat. De burgemeester verwelkomt alvast 'enthousiast, maar ook een beetje zenuwachtig' de beloofde 1.750 jobs in het ingedommelde dorp. 'Er moeten 3.000 appartementen worden gebouwd. Het betekent restaurants, maar ook sponsordeals voor ons voetbal, ijshockey en handbal.'