De topambtenaar die al weken op corona jaagt

Drie kilo lichter dan enkele weken geleden en met ongestreken hemd komt Tom Auwers (51) ons tegemoet. Hij steekt zijn hand uit, wij vragen of dat in coronatijden nog mag, hij twijfelt even en geeft dan toch een hand. ‘Ik heb ze net gewassen’, lacht de topambtenaar. ‘Maar de bewustmaking werkt. Met minister Dennis Ducarme (MR) heb ik voetjewrijf gedaan, kwestie van wat alternatieven uit te proberen.’

Iedereen kent minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD), en viroloog Marc Van Ranst is dezer dagen overal. Zij zijn de publieke uithangborden van de overheid in de strijd tegen het coronavirus. Achter de schermen heeft Auwers, de topman van de federale overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, het Belgische coronaleger gevechtsklaar gemaakt.

De FOD screent voortdurend of nieuwe virussen op ons afkomen en neemt maatregelen om te voorkomen dat ze zich verspreiden. Die aandoeningen kunnen van alles zijn, van tbc tot een zeldzaam maar gevaarlijk Argentijns arenavirus, dat enkele weken plots in ons land opdook. ‘Een Argentijn die via Madrid en Amsterdam naar ons land was gereisd, is in Brussel opgenomen. Door onze waakzaamheid en snelle actie is niemand besmet geraakt.’

WhatsApp

Al meer dan 40 dagen is het team van Auwers dag in, dag uit bijna uitsluitend met het coronavirus bezig. Vanuit de politiek krijgt hij lof voor wat prima werk in moeilijke omstandigheden wordt genoemd. ‘Vorig weekend was mijn zesde weekend waarin ik heb doorgewerkt’, zegt hij. Vandaar het gewichtsverlies en het ongestreken hemd. ‘Een anekdote: ik sta erop dat ik thuis gezond kook. Vorige week was mijn vrouw ziek en kwam ik bekaf thuis. Ik ben dan maar naar de frituur gereden. Wanneer ik dat de vorige keer heb gedaan, herinner ik me niet. De kinderen waren blij: joepie, vettig eten.’

Auwers wil graag toelichten hoe de strijd tegen corona wordt gevoerd. ‘Wij hebben hier niet zitten wachten tot het virus bij ons zou uitbreken. Integendeel, we zijn al weken volle bak bezig en kunnen terugvallen op procedures die we de jongste 15 jaar hebben ontwikkeld. We hebben ook een wetenschappelijk comité opgericht, met virologen als Van Ranst, Erica Vlieghe en Steven Van Gucht. Zij volgen de wetenschappelijke inzichten op en geven advies aan de politiek en aan mijn team.’

De FOD Volksgezondheid is de verbinding tussen het wetenschappelijke comité en de politiek en moet erop toezien dat de communicatie in deze zeer chaotische weken vlot verloopt. De waarschuwingen die in veel gebouwen zijn opgehangen, komen van daar. Het interne overleg verloopt via WhatsApp-groepen. ‘Maggie De Block heeft gezegd dat we een WhatsApp-relatie hebben, zo nauw staan we in contact.’

Nog geen Mexicaanse griep

Op 26 januari, toen China de eerste quarantainemaatregelen nam, heeft Auwers De Block gemeld dat corona een probleem kon worden. ‘We wisten dat het virus zou komen, de vraag was alleen wanneer.’ Zaak is nu de verspreiding zo lang mogelijk te vertragen zodat het totale aantal besmettingen wordt beperkt.

Sinds afgelopen weekend telt ons land meerdere met corona besmette mensen en is een versnelling hoger geschakeld. ‘Als iemand het virus krijgt, wordt nagegaan hoe die het heeft gekregen en zoeken we uit of mensen besmet zijn geraakt. Alle besmettingen zijn nu te linken aan een risicogebied of iemand die contact had met een besmette persoon. Zolang dat het geval is, volstaan de huidige maatregelen.’

De Belgische corona-aanpak botst op twee soorten van kritiek. Sommigen vinden dat de overheid overdrijft, omdat corona maar een iets besmettelijker versie van de gewone griep is. Met inmiddels 23 besmettingen is de situatie veel minder nijpend dan in 2009, toen de Mexicaanse griep toesloeg in ons land. Toen raakten hier 213.000 mensen besmet en vielen er 19 doden.

‘Zolang er geen oorlog is, vragen mensen zich af waarom we een leger hebben. Zodra de oorlog uitbreekt, wordt die vraag niet meer gesteld’, zegt Auwers. ‘Toen het virus in China uitbrak, wisten we er heel weinig over en namen we het zekere voor het onzekere. Corona is een nieuw virus, we kennen er nog altijd niet alle facetten van en er is geen vaccin tegen.’ Daarom is waakzaamheid geboden.

Mondmaskers

Anderen vinden dan weer dat ons land te weinig is voorbereid. Ze zeggen dat er veel meer moet worden getest en dat iedereen die terugkeert uit risicogebied in quarantaine moet worden gezet. ‘Dat is niet het advies van het wetenschappelijk comité’, kaatst Auwers de bal terug. ‘Het volstaat mensen die symptomen vertonen thuis te isoleren.’

Toch is er veel ongerustheid. Auwers geeft het voorbeeld van de topman van de douane die enkele weken geleden onder druk van de vakbonden had beslist dat elke douanier een mondmasker moest dragen. ‘Ik ben toen uit mijn vel gesprongen, want de overheid geeft zo een compleet verkeerd signaal. Een paar weken later contacteerde de man me, omdat hij besefte dat de maatregel overdreven was. Hij vroeg me een brief te schrijven om te bevestigen dat de mondmaskers niet nodig zijn.’

Door de constante media-aandacht worden mensen bang, stelt Auwers. ‘Probeer geen nieuws te maken over de vraag of er voedseltekorten zullen zijn, want dan beginnen mensen te hamsteren.’ Dat opiniemakers zoals de econoom Geert Noels zich afvragen of de overheid informatie achterhoudt, helpt evenmin. ‘Ik heb hem op Twitter gevraagd of hij foute paddenstoelen had gegeten. Als je opiniemaker wil zijn, neem dan je verantwoordelijkheid.’

Allicht stijgt het aantal coronagevallen de komende dagen en weken nog. ‘De voorbereiding is gemaakt, de noodplannen liggen klaar. Maar een epidemie kun je niet sturen, dus ik weet niet of we hier een uitbraak zoals in Italië zullen krijgen. Maar laten we het hoofd koel houden: corona is vergelijkbaar met een ernstige griep. Een erg besmettelijke, maar een griep.’

Textielondernemer

Auwers durft het niet goed te zeggen, maar hij leeft op bij dit soort uitdagingen. ‘Ik hou van complexiteit. En ik functioneer goed in onzekerheid, dus ik zit hier op mijn plek.’ Hij studeerde psychologie, doctoreerde bij Vlerick, maar zette dat stop omdat het te saai was. Hij ging aan de slag op de kabinetten van de ministers Wivina Demeester (CD&V) en Luc Van den Bossche (sp.a). Hij was een van de drijvende krachten achter de Copernicushervorming, die de federale overheid moderniseerde.

Zijn passage bij Van den Bossche leverde Auwers een sp.a-etiket op, iets waar hij van gruwt. ‘Niet dat ik per se geen sp.a’er wil zijn, maar ik hou er niet van in een hokje te worden gestopt. Mijn vader was een textielondernemer. In de jaren 80 werd alle kledij op de werven en de turnkledij in de scholen in het Antwerpse bij ons gemaakt. Mijn moeder was een onderwijzeres. Ik kom uit een typisch katholiek Vlaams gezin. Ik ben dus heel veel. Als ik dan in een krant sp.a achter mijn naam zie staan, scheur ik die in tweeën. Al is dat tegenwoordig lastig met een iPad’, lacht hij.

Na zijn passage bij Van den Bossche werd Auwers de rechterhand van Frank Van Massenhove op de FOD Sociale Zekerheid, die veel lof kreeg voor de moderne manier van werken. ‘Frank is bekend geworden met zijn verhaal van telewerken, maar ik ben de man die het concept op gang heeft gebracht. Frank zei zelf altijd: Tom heeft het gedaan en ik heb het verkocht.’

Van Massenhove was ook de man die geloofde in de kracht van afwezigheid. Een goede leider geeft mensen vertrouwen en delegeert. Met een boutade: hoe beter de leider, hoe minder hij moet werken. De jongste weken gaat dat niet echt op voor Auwers. ‘Ik plaag Frank er altijd mee dat ik hier veel meer moet werken dan destijds op Sociale Zekerheid. En de voorbije zes weken meer dan ooit.’