Mondkapjesplicht als schaamlap voor aanpak die tekortschiet

Elk lokaal bastion zijn eigen mondmaskerregel. Nu het commando van de strijd tegen het coronavirus naar de burgemeesters verhuist, regende het vrijdag in heel Vlaanderen berichten over de mondkapjesdracht. Gent, Brugge en Hasselt verplichten mondmaskers in het hele stadscentrum. Het moet overal op de Zeedijk. In de Vlaamse Ardennen, Deinze en Kortrijk moet zelfs iedereen die buitenkomt er een dragen. In Hasselt en Gent moet het zelfs op de fiets.

Een groot aantal lokale besturen gaat flink verder dan de Nationale Veiligheidsraad, het overleg tussen federale topministers, de regionale ministers-presidenten en de experts die de overheid bijstaan in het management van de gezondheidscrisis. Die hield het op een uitbreiding van de mondmaskerplicht naar winkelstraten en drukke plekken, openbare gebouwen en bij circulatie in de horeca. Tegelijk besloot de Veiligheidsraad meer macht te leggen bij de burgemeesters, de nieuwe eerste defensiewal tegen het opflakkerende virus.

De Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA) nam woensdag het voortouw door als eerste een verstrenging van de regels aan te kondigen. Antwerpen is de grote hotspot. De meeste besmettingen vinden daar plaats en bijzonder zorgwekkend is dat het reproductiecijfer er naar twee gaat. Het betekent dat één besmet persoon gemiddeld twee mensen aansteekt. Daarmee is er een brandversneller voor een nieuwe explosie, met snel stijgende ziekenhuisopnames, mensen op intensieve zorg en doden tot gevolg.

Glazen bol

Niet dat er elders geen probleem is. Het wetenschappelijke kenniscentrum Sciensano dat de overheid adviseert, ziet de reproductiegetallen overal stijgen, ook al valt het in absolute cijfers nog mee. ‘Maar zo was het in maart ook lange tijd. Toen het in Noord-Italië misging, dachten wij dat het hier zo’n vaart niet zou lopen. Zo moet je Antwerpen een beetje zien. Als een glazen bol waarin voorspeld wordt wat in heel het land komen gaat als we het laten lopen’, zegt Brecht Devleesschauwer, de chef statistiek bij Sciensano.

Afgelopen week zijn dagelijks gemiddeld 220 besmettingen vastgesteld. Dat is een stijging met bijna 90 procent tegenover de zeven dagen voordien. Het is als een golf die telkens meer water opschept en almaar harder op de branding inslaat, tot de dijk breekt. Het aantal besmettingen verdubbelt, afhankelijk van de kracht van het virus, om de zoveel dagen.

Er zijn nu alweer dagen met meer dan 400 vastgestelde infecties. Dat wijst erop dat het gemiddelde de komende dagen nog zal stijgen. Wegens de incubatietijd van het virus zal pas over een kleine twee weken blijken of de genomen maatregelen werken. Het is schaduwboksen met een vijand die alweer weg is voor je hem neer kunt kloppen.

Het opbod in mondmaskerplicht bewijst dat er panique au village is. De burgemeesters willen politieke daadkracht uitstralen, ook al is er veel vertwijfeling. Of zo’n algemene mondmaskerplicht veel zin heeft, is maar de vraag. Virologen wijzen erop dat op een rustige plaats in de buitenlucht de kans op besmetting zo goed als onbestaande is.

Bovendien is er wetenschappelijk discussie over hoeveel mondmaskers bijdragen om het virus af te remmen. Sommigen vinden social distancing de sleutel. Het virus heeft mensen nodig om zich te vermenigvuldigen en vooral een gebrek aan menselijk contact kan de kettingexplosie breken. Dat verklaart waarom na de Veiligheidsraad een halve opstand uitbrak onder wetenschappers. De virologen vinden het onbegrijpelijk dat de politiek de sociale contactbubbel op 15 mensen per week houdt, in plaats van die in te krimpen. De eerste dissidente politieke stemmen duiken ook al op. De Antwerpse gouverneur Cathy Berx (CD&V) vraagt mensen hun sociale bubbel naar twee te reduceren.

Ze krijgt bijval van De Wever. ‘Ook ik als burgemeester kan dat niet opleggen’, zegt hij aan Het Laatste Nieuws. ‘De Nationale Veiligheidsraad had dat kunnen doen. Ik betreur dat dat niet gedaan is. Ik denk dat dit een vergissing is en dat men het - spijtig genoeg - heel snel toch zal moeten doen. Minstens terugschroeven naar tien. En geen wisselende tien, maar tien vaste contacten.’ Ook de Kortrijkse burgemeester Vincent Van Quickenborne (Open VLD) wil de virologen volgen en naar tien gaan.

Mondmaskerdrift

De mondmaskerdrift van de burgemeesters verhult met moeite dat het coronabeleid op sommige domeinen tekortschiet. De burgemeesters varen nog altijd grotendeels blind. Ze klagen steen en been dat er wel cijfers zijn op gemeenteniveau, maar niet op wijkniveau. Een Vlaams dashboard, met daarin gegevens tot op wijkniveau, komt er pas tegen 1 augustus. Vanuit de Vlaamse administratie kwam zelfs openlijk de bekentenis dat ze pas rekening hield met een nieuwe opstoot na de zomer. Vlaanderen wordt in snelheid gepakt.

Burgemeesters behelpen zich voorlopig met gegevens uit triagecentra, waar patiënten worden getest, of via de huisartsen. Zulke informatie kan helpen, maar volstaat niet als antwoord op grote uitbraken.

Het gebrek aan cijfers gaat gepaard met de manke contactopsporing. Door juridische en technische problemen slaagt Vlaanderen er niet in alle contacten van wie besmet is geraakt snel in kaart te brengen, die mensen te contacteren en hen te vragen zich te isoleren en te laten testen. Te vermijden besmettingen worden zo niet vermeden, waardoor het virus aan kracht wint. Afgelopen week is een bedrijf aangeduid om een contacttracingapp te bouwen, maar die komt er op zijn vroegst in de derde week van september. Bovendien is er striemende kritiek omdat het kleine bedrijf weinig adelbrieven kan voorleggen.

Antwerpen nam ook hier de lead en kondigde vorige week aan zijn eigen contactopsporing op te tuigen. Ook een netwerk van 19 gemeenten rond Kortrijk zet een eigen contacttracing op. Gepensioneerde lokale artsen zouden er optreden als contactspeurders. Ook Zuidwest-Vlaanderen ziet het aantal besmettingen snel stijgen, net als delen van Limburg. ‘We kunnen niet meer wachten’, luidt het. Lokale besturen voelen zich door de hogere overheden in de steek gelaten. Maar hebben ze voldoende schaal om het contactonderzoek zelf te doen? En wat als besmettingen linken blijken te hebben met het hele land? Goedbedoelde initiatieven lijken zo snel vast te lopen.

Allochtone gemeenschap

Er zijn nog issues die in ons land minder bespreekbaar zijn dan elders. In Antwerpen is vastgesteld dat veel besmette mensen een Marokkaanse familienaam hebben. Er is ook sprake van besmettingen in de joodse wijk. In Limburg blijken heel wat Vlamingen met Turkse roots besmet, in Gent doet het virus de ronde in de Bulgaarse gemeenschap. Vaak gaat het om mensen die het financieel niet breed hebben, dicht op elkaar wonen en zo vatbaarder zijn voor het virus.

Bovendien is er een taalprobleem. De communicatie van de overheid bereikt die groepen niet altijd, waardoor ze onvoldoende weten hoe ze zich moeten beschermen tegen het virus. Voor de politiek is het een netelige kwestie. Specifieke maatregelen wekken snel de perceptie van stigmatisering. ‘Misschien is de beste oplossing Borgerhout op slot te gooien, maar hoe krijgen we dat verkocht?’, stelt de N-VA.

De Veiligheidsraad besloot dan ook zulke maatregelen achterwege te laten. Via gerichte communicatie wordt geprobeerd de betrokken gemeenschappen te sensibiliseren. In Wallonië wordt overwogen imams in te schakelen, ook al omdat volgende week het Offerfeest gepland staat. Gevreesd wordt dat een van de belangrijkste feesten in de islam als een brandversneller kan werken. Veel grote families komen dan samen, wat het risico op besmettingen groot maakt.

De nieuwe frontlijn komt lokaal te liggen. Maar hebben burgemeesters de armslag om zware beslissingen te nemen? Wat met een lokale lockdown, wetende dat die de lokale middenstand en horeca kopje-onder kan duwen? Antwerpen telde de afgelopen week bijna 70 besmettingen per 100.000 inwoners. In Duitsland zou Antwerpen in een soort lockdown moeten gaan, want het cijfer ligt hoger dan de Obergrenze van 50 besmettingen per 100.000 inwoners.

De Obergrenze werd al vastgelegd toen de Bondsrepubliek de coronamaatregelen in mei begon af te bouwen. Hoe het in België zit, is onduidelijk. De Tijd deed navraag bij het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, dat doorverwees naar het Crisiscentrum. Het Crisiscentrum wees naar het kabinet van minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V), het kabinet naar Sciensano. Dat wetenschappelijk instituut, dat de overheid adviseert in de coronacrisis, wees naar het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Dat zwartepieten is symptomatisch voor het Belgische coronabeleid.

Door de bal in het kamp van de lokale besturen te leggen doet de Nationale Veiligheidsraad een gok. Vooral omdat de steun via de juiste cijfers en een goed functionerend contactonderzoek achterwege blijft. Het risico bestaat dat iedereen doet om goed te doen, maar dat niet het juiste wordt gedaan. En het virus is onverbiddelijk: zodra de tijger zijn ketting heeft losgerukt, is het bijzonder moeilijk hem weer onder controle te krijgen. De bijna 10.000 coronadoden zijn daarvan het pijnlijke bewijs.