Poetin tergt Westen en China met inzet van Noord-Koreaanse soldaten in oorlog Oekraïne

Als Donald Trump denkt op het wereldtoneel de draad weer op te pikken waar hij die begin 2021, bij het eind van zijn eerste mandaat als Amerikaans president, heeft laten vallen, kan hij wel eens verbaasd opkijken. 'De wereld ziet er vandaag helemaal anders uit', zegt Jamie Shea, een gewezen assistent-secretaris-generaal van de NAVO. En in die evolutie hebben twee leiders voor wie Trump 1.0 meer dan eens zijn appreciatie uitsprak, een aanzienlijk aandeel: Vladimir Poetin en Kim Jong-un.

De Russische leider ontlokte met zijn inval in Oekraïne, op 24 februari 2022, de bloedigste oorlog op het Europese continent in acht decennia. Hij gaf dat conflict onlangs een nieuwe dimensie door zijn Noord-Koreaanse collega ervan te overtuigen duizenden soldaten naar Rusland te sturen om deel te nemen aan de strijd tegen de Oekraïners.

Berichten over de aanwezigheid van Noord-Koreaanse militairen op het Russische grondgebied begonnen midden vorige maand te circuleren. Maar pas op 23 oktober erkende het Westen dat leden van Kims leger de grens overgestoken waren. 'Na een opleiding in infanterie- en artillerietactieken, de bediening van drones en het vrijmaken van loopgraven kregen de Noord-Koreanen inmiddels een Russisch uniform aangemeten en zijn ze uitgerust met Russisch materieel', verduidelijkte het Amerikaanse ministerie van Defensie op 4 november.

Net als Kiev zegt het Pentagon over aanwijzingen te beschikken dat sinds begin deze maand zowat 10.000 Noord-Koreaanse manschappen actief zijn in de Russische grensregio Koersk, die deels onder controle van Oekraïense soldaten staat. Volgens Oekraïens president Volodymyr Zelensky leden de Noord-Koreanen in confrontaties met zijn troepen ook al de eerste verliezen. Bewijzen voor die claim gaf hij niet.

De nieuwe wending in het conflict tussen Rusland en Oekraïne lokte in NAVO-rangen verbaasde reacties uit. Sinds Poetin het bevel gaf tot de invasie, zijn verschillende staten - via de levering van wapens - betrokken bij de oorlog. En beide kampen lijfden ook buitenlandse huurlingen in. Maar niet eerder stuurde een derde land zijn eigen reguliere leger om deel te nemen aan de gewapende strijd.

Poetin en Kim Jong-un flirten

Dat net Noord-Korea voor die primeur tekent, is niet onlogisch. Gedreven door hun pariastatuut in een deel van de wereld gingen Poetin en Kim na het begin van de oorlog in Oekraïne - en de westerse sancties tegen Moskou - nadrukkelijker met elkaar flirten. Ruslands grote honger naar materieel was daar niet vreemd aan.

Na een bezoek van Kim aan Vladivostok, in september 2022, doken de eerste berichten op over Noord-Koreaanse wapenleveringen aan Moskou. Volgens onderzoek van de Duitse Friedrich-Naumann-Stiftung für die Freiheit leverde Pyongyang sindsdien voor zeker 1,7 miljard dollar en mogelijk zelfs 5,5 miljard dollar aan munitie en raketten.

Tijdens een trip naar Noord-Korea in juni bezegelde Poetin de vrijage met een defensiepact. Dat voorziet niet alleen in de uitwisseling van arbeidskrachten of technologie rond ruimtevaart en 'vreedzaam gebruik' van nucleaire energie. Het bevat ook - net als het NAVO-verdrag - een artikel over wederzijdse verdediging 'als een van de partijen in een oorlog belandt na een gewapende inval door andere staten'.

Net die clausule effende de weg voor de inzet van Noord-Koreaanse soldaten in Koersk. De Russen betogen dat ze het slachtoffer zijn van een invasie door een vijandige staat sinds Oekraïense soldaten dit jaar zowat 1.000 vierkante kilometer veroverden in die grensregio. 'Die Noord-Koreaanse soldaten in Europa, dat is echt een ongeziene ontwikkeling', zegt James Appathurai, assistent-secretaris-generaal voor Innovatie, Hybride en Cyberzaken bij de NAVO. 'Nu zijn er zo'n 12.500 tot 13.000 in heel Rusland. Maar Kims leger telt meer dan 1 miljoen leden. Hij kan er op termijn dus nog veel meer sturen.'

Gamechanger?

Onvermijdelijk duikt de vraag op of Poetins zet een gamechanger is. Experts schatten dat Noord-Koreaanse wapenleveringen voorlopig crucialer blijven. 'Vergeet niet dat Pyongyang in 2,5 jaar meer wapentuig aan Rusland bezorgde dan alle westerse landen samen aan Kiev', zegt Shea, die sinds zijn pensionering bij de NAVO in 2018 aan Europese universiteiten doceert en als senior fellow voor Vrede, Veiligheid en Defensie verbonden is aan de denktank Friends of Europe.

De Brit vraagt zich hardop af wat de Noord-Koreanen op een hedendaags slagveld waard zijn. 'Noord-Korea mag een immens leger hebben, die soldaten hebben sinds het eind van de Koreaanse oorlog (1950-1953, red.) niet meer gevochten.' Ook Appathurai merkt op dat Kims leger niet 'uitgerust en getraind is' voor een slijtageslag met snufjes uit de 21ste eeuw.

Zo zijn Noord-Koreaanse soldaten opgeleid om in bergachtig gebied te vechten, terwijl de strijd tussen Rusland en Oekraïne op grotendeels vlak en open terrein woedt. De Aziaten hebben ook nooit in een reële gevechtssituatie ondervonden hoe groot de impact van drones en elektronische oorlogsvoering kan zijn. Bovendien hebben ze de reputatie ondervoed en geregeld ziek te zijn. En daar komen bij de integratie in de Russische rangen nog eens culturele en taalbarrières bovenop.

Op een moment dat de spanningen op het Koreaanse schiereiland almaar oplopen, vormden al die elementen voor Kim wellicht een van de drijfveren om zijn troepen naar Rusland te sturen. 'Wat heeft hij te verliezen? Hij stuurt die jongens naar Rusland, laat de Russen hen eten geven, in een uniform steken, bewapenen en trainen en hoopt dat zij straks - gehard door de strijd en bekwaamd in de oorlogsvoering van de 21ste eeuw - sterker naar huis terugkeren', zegt Shea.

Kanonnenvlees

Of de in Rusland actieve Noord-Koreanen daadwerkelijk een meerwaarde zijn in een eventueel nieuw gewapend conflict met Zuid-Korea, hangt af van de manier waarop Poetin hen de komende tijd inzet. De Russische leider gooit zo'n 600.000 soldaten in de strijd, maar door zijn tactiek lijdt hij stevige verliezen. Volgens westerse ramingen raken dagelijks 1.200 Russen gedood of gewond. Om de uitputtingsstrategie met de Oekraïners vol te houden, is dus een continue toestroom van nieuwe rekruten nodig.

'Door goedkope Noord-Koreaanse arbeiders in wapenfabrieken in te schakelen en soldaten mee in de gewapende strijd te sturen weet Poetin de realiteit van de oorlog weg te houden van zijn landgenoten. De komst van de Noord-Koreanen voorkomt een nieuwe mobilisering in Moskou of Sint-Petersburg', merkt Shea op. 'Maar het is te vroeg dag om in te schatten of ze echt essentieel kunnen zijn op het slagveld of een andere rol krijgen.'

Met de inzet van Noord-Koreanen in Koersk vermijdt de Russische leider op korte termijn alvast dat hij duizenden Russische militairen moet terughalen uit Oost-Oekraïne om in eigen land weerwerk te bieden. Hij kan de Noord-Koreanen ook een eind van de frontlinie in Oekraïne gebruiken om de bevoorrading van zijn leger te verzekeren, kan hen de verdedigingslinies laten versterken of in de loopgraven munitie laten verplaatsen. Of wacht hen toch eerder een lot als 'kanonnenvlees'?

Welke rol hun manschappen krijgen, lijkt de Noord-Koreaanse autoriteiten niet zo erg te beroeren. Bij een recent bezoek aan Moskou ging minister van Buitenlandse Zaken Choe Son-hui vooral prat op het 'onoverwinnelijke militaire kameraadschap' tussen Moskou en Pyongyang en beloofde ze Poetin onvoorwaardelijke steun 'tot de dag van de overwinning' in Oekraïne aanbreekt. 'Ze leek wel te alluderen op een haast heilige, eindeloze oorlog', zegt Shea.

Rol van China

De Noord-Koreaanse inschikkelijkheid verbaast hem niet. Naast oorlogservaring heeft Pyongyang nog veel te winnen bij het partnerschap met Rusland. Zo mag het regime zich ongetwijfeld verheugen op een financiële vergoeding voor de diensten van zijn soldaten én op voedselhulp. Voor die broodnodige steun was het de afgelopen decennia vooral aangewezen op China.

Maar Kim wil zijn afhankelijkheid van Peking graag afbouwen. Het regime van Xi Jinping gebruikt die hulp immers als hefboom om Noord-Koreaanse ambities rond de ontwikkeling van kernwapens en langeafstandsraketten én de agressie tegen Zuid-Korea in te tomen. 'En Kim rekent er ook op dat de Russen hun satelliet- en nucleaire technologie met hem delen', zegt Shea.

De Noord-Koreaanse verzuchtingen vallen niet in dovemansoren in Moskou, maar hoeveel gevoelige informatie het Kremlin wil delen, is voorlopig gissen. 'Her en der valt te horen dat het militaire establishment op zijn hoede is om te veel nucleaire technologie door te spelen', merkt Shea op. De Russen beseffen dat zo'n demarche in Peking niet in goede aarde zou vallen. Ze zijn beducht dat China in dat geval zijn cruciale steun aan hen terugdraait.

Ongerustheid in Indo-Pacific

De verstrengeling tussen Rusland en Noord-Korea leidt niet alleen tot onrust in de Verenigde Staten en Europa. Ze zindert ook na in de Indo-Pacific, de geopolitiek steeds brisantere regio tussen de Indische en de Stille Oceaan. China - dat in Noord-Korea een nuttige buffer ziet tussen zijn grondgebied en de Amerikaanse troepen in Zuid-Korea - is beducht dat de vrijage leidt tot instabiliteit op het Koreaanse schiereiland. En Japan en Zuid-Korea aanzet tot verdere bewapening en meer defensiesamenwerking met Europa, de VS en de NAVO.

Dat Xi's besognes niet onterecht zijn, bewijzen uitspraken van Zuid-Koreaans president Yoon Suk-yeol. Die sluit rechtstreekse wapenleveringen aan Kiev niet meer uit. Tot nu beperkte Zuid-Korea, een grote wapenfabrikant, zich tot indirecte militaire steun: het helpt de voorraden van westerse landen die materieel naar Kiev sturen, weer aan te vullen.

'We zagen de jongste jaren al dat Japan en Zuid-Korea hun banden aanhaalden', stipt Shea aan. De demarche van Rusland en Noord-Korea zal die trend nog versterken. 'En die gaat Japan, Zuid-Korea, Nieuw-Zeeland en Australië er zeker ook toe aanzetten de samenwerking met de NAVO rond militaire programma's, het delen van technologie en inlichtingen, de strijd tegen hybride en cyberaanvallen en de beveiliging van bevoorradingsketens nog op te schroeven.'

Woorden maar geen daden

De voorbije weken vond al topoverleg plaats tussen de NAVO en haar partners in de Indo-Pacific. Samen bestempelden ze de inzet van Noord-Koreaanse soldaten in de oorlog in Oekraïne als een 'gevaarlijke escalatie'. Maar tot Zelensky's frustratie blijven concrete tegenacties uit. 'Wij zien waar Rusland de Noord-Koreanen verzamelt en we kunnen hen treffen als we de wapens en de toestemming krijgen. Maar de VS, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland kijken enkel toe.'

Die passiviteit roept in Kiev nare herinneringen op aan de Russische annexatie van het Oekraïense schiereiland Krim in 2014. Het Westen tekende toen weliswaar protest aan tegen de operatie en vaardigde wat sancties uit, maar het keek toch vooral de andere kant uit. Poetin zag er een aanmoediging in om een van zijn grote doelen - de hereniging van Rusland en Oekraïne - voort na te streven. Met de invasie in 2022 als resultaat.

Is de inzet van Noord-Koreaanse militairen voor Poetin een manier om de rode lijnen van zijn mondiale rivalen opnieuw af te tasten? 'Ik weet niet of het een test is', zegt Appathurai. 'Maar het bewijst wel dat de relatie van Moskou met Noord-Korea, maar ook met Iran en China, echt is en grote implicaties heeft voor onze veiligheid. Die landen zijn erop uit Europa én Azië te destabiliseren. Zomaar onverschillig blijven is geen optie.'

Westerse opties

Meteen rijst de vraag wat in de westerse gereedschapskist zit om tegengas te geven. 'Eerst en vooral is het cruciaal dat we militaire steun blijven geven, zodat erg ervaren Oekraïense soldaten de kans krijgen die Noord-Koreaanse troepen te verslaan', zegt Appathurai. 'Maar natuurlijk bekijken leiders in westerse hoofdsteden ook wat ze op de langere termijn met partners als Zuid-Korea kunnen doen.'

Hier en daar circuleren pleidooien voor extra sancties tegen Moskou en Pyongyang, elders duikt de suggestie op dieper in de Russische bevroren activa te tasten voor steun aan Kiev. Of laat het Westen best alle taboes varen - zoals de inzet van westerse langeafstandswapens diep in Rusland of het sturen van eigen troepen naar het Oekraïense slagveld?

'Welke extra strafmaatregelen ga je Pyongyang opleggen?', werpt Shea op. Tegen het land zijn er al zoveel van kracht, zonder veel effect op het regime. Omdat Rusland en Noord-Korea een landsgrens delen, is het ook schier onmogelijk de samenwerking tussen die staten aan banden te leggen. 'De VS gaven Kiev wel hun fiat om Amerikaanse wapens, zoals HIMARS-raketsystemen, tegen de Noord-Koreanen in Koersk in te zetten. Maar voor de rest lijkt het Westen nog geen strategie voorhanden te hebben.'

Shea sluit niet uit dat de ontwikkelingen Trump doen foeteren. Die stelde na een herverkiezing als Amerikaans president de oorlog in Oekraïne 'in een etmaal te beëindigen' door al voor zijn aantreden begin 2025 een deal te sluiten met Poetin. 'Maar het gaat niet meer alleen om de relatie tussen Trump en Poetin. Sinds 2022 is Oekraïne een microkosmos geworden voor een mondiale strijd, waarin niet alleen Noord-Korea maar ook Trumps aartsrivalen China en Iran een almaar grotere rol spelen. Het wordt interessant te zien hoe hij binnen dat kader gaat manoeuvreren.'