Dirk De Wachter: 'Er lag een censuur van 300 jaar op dit boek'

‘Ik maak geen onderscheid tussen gewone boeken en vakantieliteratuur. Tijdens mijn vakantie gebruik ik mijn vrije tijd wel om het hele oeuvre van een schrijver te lezen. Of ik lees op een lange vlucht een heel dik boek. Het werk dat ik aanraad, is met ongeveer duizend pagina’s zo’n klepper. Toch zou iedereen ‘Leven en Lot’ van de Russische schrijver en journalist Vasili Grossman een kans moeten geven.’

‘Het is een indringende oorlogsroman over de slag om Stalingrad en de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, die de gruwelen van het stalinisme genadeloos blootlegt. Grossman beschrijft hoe het regime van Jozef Stalin ontaardde in onmenselijkheid en was de eerste die de parallellen trok met het nazisme. Hij had de gruwelen als oorlogscorrespondent van dichtbij meegemaakt.’

KGB

‘Het hoeft niet te verbazen dat de publicatie van Grossmans meesterwerk niet van een leien dakje liep. Toen hij in de jaren 60 de eerste stappen ondernam om de roman te publiceren kreeg hij al snel een bezoek van de Russische geheime dienst, de KGB. Ze namen alle kopieën, aantekeningen, kladversies en zelfs de typlinten van zijn secretaresse in beslag. In een wanhopige poging schreef Grossman de leider van de Sovjet-Unie, Nikita Chroesjtsjov, met de vraag de ‘arrestatie’ van zijn levenswerk op te heffen. Tevergeefs. Het boek zou de vijanden van de Sovjet-Unie in de kaart spelen en er werd een censuur van 200 tot 300 jaar op gelegd. Grossman stierf in 1964, vereenzaamd en ontgoocheld. Hij heeft nooit geweten dat zijn boek zou worden gepubliceerd.’

‘Gelukkig voor ons kon één kopie aan de Russische staatscensuur ontsnappen. Een van Grossmans vrienden kon een manuscript naar het Westen smokkelen. Na de val van de Berlijnse muur kreeg Grossman eindelijk de erkenning die hij verdiende. Het ooggetuigenverslag werd een belangrijke bron voor historici. Ook op filosofisch vlak had het werk een belangrijke impact. De Joods-Franse filosoof Emmanuel Levinas verwijst in zijn werken meermaals naar Grossman. Beiden vroegen zich af of ethiek nog geloofwaardig is na alle verschrikkingen van de 20ste eeuw.’

‘Leven en Lot’ wordt vaak terecht vergeleken met Tolstojs ‘Oorlog en vrede’. Door Grossmans indrukwekkende psychologische nauwkeurigheid zien we Stalins waanzinnige regime door de ogen van gewone mensen. Het is formidabel geschreven. Ik ben al langer een ambassadeur voor dit geweldige boek.’