Embargo op Russische olie: doodsteek voor Russische economie of snijdt EU vooral in eigen vel?

1. Wat beslist Europa?

Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen kondigde woensdag aan dat de EU binnen zes maanden geen ruwe olie meer zal importeren uit Rusland. Voor geraffineerde olieproducten zoals diesel is de deadline eind dit jaar. Omdat Hongarije en Slovakije weinig alternatieven hebben, krijgen beide lidstaten een jaar respijt, hoewel ze op langer hadden gehoopt. Bulgarije en Tsjechië, die ook op een uitzondering hadden aangedrongen, krijgen geen uitstel.

Hoewel Oost-Europa tegenpruttelt en de komende dagen nieuwe overlegrondes zijn gepland, lijdt het volgens energiespecialist Thijs Van de Graaf (UGent) weinig twijfel dat het embargo maandag officieel is. Dan viert Europa de 72ste verjaardag van de Schuman-verklaring. 'Mogelijk komt het embargo in een aangepaste vorm, met bijvoorbeeld toch een jaar uitstel voor Tsjechië. De weerstand van de Oost-Europese landen is niet principieel, maar eerder een onderhandelingsstrategie. Na de aankondiging van woensdag kan Europa het niet meer maken terug te krabbelen.'

2. Zal de olieprijs stijgen? En de prijzen aan de pompen?

'De reactie van de markten op het Europese embargo was vrij lauw', zegt Van de Graaf. 'Er was geen recordstijging zoals aan het begin van de Russische invasie, toen de prijs per vat ruwe olie even naar 130 euro steeg. Bij de officiële bekendmaking van het embargo maandag verwacht ik ook geen grote bokkensprongen.'

Op de lange termijn wordt olie allicht wel duurder. 'We moeten 27 procent van onze aanvoer elders halen', zegt Van de Graaf. 'Dat komt tegen een prijs. De OPEC+-landen hebben er door de hoge prijzen weinig belang bij veel meer te produceren. Technisch is dat ook niet evident. Toen de vraag naar olie tijdens de coronapandemie instortte, hebben veel landen hun productie fors teruggeschroefd.'

Dat de prijzen aan de pomp nog stijgen, is dus niet onmogelijk. 'Ze zijn al hoog, maar veel hangt af van wat in China gebeurt. Dat is een van de grootste importeurs van aardolie, maar door de nieuwe coronalockdowns is de prijsstijging voorlopig beperkt. Dat kan snel veranderen.'

3. Dreigen tekorten?

'Voor ruwe aardolie is er wereldwijd voldoende productiecapaciteit', zegt Van de Graaf. 'Op de markt van geraffineerde producten zoals diesel is er minder marge. De opslagtanks voor diesel in de VS slinken snel door de verhoogde vraag uit Europa. Als diesel duurder wordt, heeft dat een impact op het vrachtverkeer, de scheepvaart en de landbouwproductie. Dat zijn pijlers van de economie. Het kan de inflatie extra aanzwengelen.'

4. Wat zijn de gevolgen voor Rusland?

Op de korte termijn zijn de gevolgen voor Rusland klein, zegt defensiespecialist Sven Biscop, professor aan de UGent en directeur van het Egmontinstituut. 'Europa spreekt over een termijn van minstens zes maanden om van Russische ruwe olie af te stappen. Die ingreep heeft nog geen effect.' Hij wijst er ook op dat lang niet de hele wereld Rusland met economische sancties viseert. 'India en China kopen wel op wat het Westen niet wil.'

Van de Graaf werpt op dat die heroriëntering van de export logistiek een hele klus is. 'Het Kremlin haalt hier niet zomaar de schouders bij op. 60 procent van de Russische olie-export ging naar Europa, de belangrijkste afzetmarkt. Dankzij de hoge olieprijzen zijn de roebel en de Russische economie de voorbije maanden niet ingestort en kon de oorlogsmachine blijven draaien.'

Dat de EU nu toch Sberbank, de grootste bank van Rusland, zou viseren, leidt volgens Biscop niet tot schokken in het Kremlin. 'Poetin laat zich daardoor niet beïnvloeden. Hij zal beslissen zijn 'operatie' stop te zetten als hij zelf vindt dat hij zijn militaire doelstellingen bereikt heeft. Ook dit sanctiepakket zal niet significant wegen op de Russische besluitvorming of leiden tot een grote verandering op het terrein.'

5. Brengt dit het einde van de oorlog dichterbij?

'Rusland heeft al veel Oekraïens grondgebied veroverd en maakt zich op om nog meer terrein te winnen', zegt Biscop. Donderdag meldde Oekraïne nieuwe aanvallen op de staalfabriek Azovstal in de havenstad Marioepol, waar de laatste Oekraïense strijders zich verschanst hebben. 'Oekraïne zal geen afstand willen doen van de strijdgebieden. Zolang het dat niet doet, is een diplomatiek akkoord onmogelijk.'

Biscop verwacht dat het Russische leger de Oekraïners verder naar het Westen kan duwen, zij het zonder dat het Oekraïense leger breekt. 'Het kan dat er dan een nieuwe frontlijn komt en dat de situatie stabiliseert. Zo zou Poetin zich ingraven om niet te moeten toegeven. Maar dat is nog heel voorbarig.'