‘Een Basquiat maak je best niet proper met een natte vod'

Sommige multimiljonairs houden er hun eigen manier op na om de kennis van hun kroost bij te spijkeren. ‘Al van toen ze een kleuter waren, wisten mijn kinderen perfect wie Picasso was’, zei een succesvolle Belgische vastgoedondernemer ons ooit. ‘Dat was broodnodig. In het midden van onze woonkamer prijkte keramiek van de Spaanse kunstenaar. We moesten voortdurend ‘Pas op voor de Picasso!’ tegen onze kleuters roepen om te vermijden dat een deel van onze verzameling in scherven zou eindigen.’

Kunsthistorica Pandora Mather-Lees, een specialiste in onder meer Griekse, Romeinse en 20ste-eeuwse abstracte kunst, kent de situatie maar al te goed. Enkele jaren geleden klopte een miljardair bij de Britse aan omdat er een probleem was met het doek van de Amerikaanse schilder Jean-Michel Basquiat (1960-1988) dat hij in zijn jacht had opgehangen. De getormenteerde kunstenaar, wiens werk voor miljoenen onder de hamer gaat, gebruikte niet alleen dikke lagen olieverf voor zijn werk. Basquiat ging ook aan de slag met verf en lak uit spuitbussen, textiel, metaal en zelfs cornflakes.

Dat laatste was de kuisploeg op het jacht van de miljardair-verzamelaar die Mather-Lees had opgebeld, ontgaan. De crewleden dachten dat de kinderen van hun baas met cornflakes naar de Basquiat hadden zitten gooien en besloten het schilderij grondig schoon te maken met een natte vod. Met duizenden dollars aan artistieke schade tot gevolg.

Crazy verhalen

‘Het is wellicht een van de meest crazy verhalen die ik al heb meegemaakt’, blikt Mather-Lees terug. ‘Maar eigenlijk gaat het om een probleem waar rijke collectionneurs wel meer mee te maken hebben als ze besluiten een deel van hun kunstverzameling onder te brengen op hun jacht. Hun luxeschepen bemannen ze doorgaans met mensen die ervaring hebben opgedaan in restaurants in pakweg La Palma. Die mensen mogen dan nog zo goed opgeleid zijn, je kan niet verwachten dat ze alles van kunst weten, of hoe je belangrijke werken moet behandelen.’

Om de crew, family offices en scheepvaartbedrijven te begeleiden bij het beheer van kunst op zee werkt Mather-Lees samen met Acrew, een specialist in events rond superjachten en hun crew, met kantoren in Nederland, het VK en Spanje. Het gaat om een groeimarkt. Superjachten - we hebben het dan over luxeschepen van meer dan 40 meter - blijven in de smaak vallen bij de superrijken. Naar schatting dobberen meer dan 10.000 topjachten op zee rond. Hun aantal zal wellicht oplopen. Wereldwijd worden meer imposante jachten verkocht, en voor steeds meer geld.

Het duurste luxeschip dat vorig jaar werd verkocht, was volgens het vakblad Superyacht Times de ‘Jubilee’. Die gigant van 110 meter lang was tot voor kort eigendom van een lid van de Qatarese koninklijke familie, maar werd in december verkocht aan de Amerikaanse miljardair en Arsenaleigenaar Stan Kroenke. Prijskaartje: 245 miljoen euro. De koopwoede houdt aan. De ‘Areti’, een twee jaar oud schip van 85 meter met een eigen wellnesscentrum, wisselde eerder deze maand voor 175 miljoen euro van eigenaar.

Zo’n zeereus kopen is een ding, je moet je luxejacht ook nog kunnen aankleden. Steeds meer rijken proppen hun schepen vol met exclusieve werken uit hun uitgebreide kunstcollectie. Deels om te etaleren hoe erudiet ze wel zijn, deels uit competitiedrang: als je zakenrivaal uitpakt met een varende expositieruimte, kan je toch niet achterblijven?

Dat is niet zonder risico. De lijst van do’s en don’ts voor kunst op zee is behoorlijk uitgebreid. ‘Sommige nieuwe superjachten zijn zo goed uitgerust dat het beter is je kunst daar te bewaren dan thuis’, weet Mather-Lees.

‘Maar dan nog moet je goed opletten waar en hoe je alles aan de muur hangt. Is het werk niet te veel blootgesteld aan het zonlicht? Hangt het direct onder een sprinkler? Waar vaart het jacht naartoe? Als het schip te veel van locatie verandert, kan dat gevolgen hebben voor de temperatuur en de vochtigheidsgraad. Te grote schommelingen kunnen kunstwerken schaden.’

Klassiek standbeeld

Je kan je crew nog zo goed opleiden, voor de gasten die je op je jacht uitnodigt, ligt dat moeilijker. ‘Bezoekers kunnen veel schade veroorzaken’, knikt Mather-Lees. ‘Het gebeurt dat ze tijdens een feest dure wijn morsen op een zeldzaam tapijt of een ander kunstwerk. Of dat een doek beschadigd raakt nadat er een champagnekurk tegenaan was geschoten.’

‘Ik heb ooit een klant gehad die een klassiek standbeeld had neergepoot aan de ingang van het toilet op zijn jacht’, vervolgt de experte. ‘Dat raakte beschadigd omdat de gasten de gewoonte hadden om bij ieder toiletbezoek over de buik van dat beeld te wrijven.’

Toch zijn onwetende crewleden en klungelige gasten niet de belangrijkste oorzaak van veel schadegevallen. ‘De meeste problemen duiken op als kunstwerken worden verplaatst. Transport is het ergste wat een topstuk kan overkomen. Dat komt omdat doorgaans alles last minute moet gebeuren. De koper beslist zijn werk plots onder te brengen op zijn jacht, het wordt verkocht aan een andere verzamelaar, … noem maar op. Als het vervoer niet vooraf wordt gepland, duiken gegarandeerd problemen op.’

‘Eigenlijk moet iedere etappe in het transport - van inpakken tot inladen en weer uitladen - tot in de kleinste details worden gedocumenteerd om bij schade te kunnen achterhalen waar het fout liep. Ook de verzekeraars houden daaraan vast. Die sturen erop aan dat je werkt met een specifiek erkend transportbedrijf. Als dat niet het geval is, is het kunstwerk vaak onverzekerbaar.’

Duikers en drones

Technologie speelt een belangrijke rol in de bescherming van een maritieme collectie tegen onhandige gasten of dieven. ‘Apps waarschuwen als iemand te dicht in de buurt van een werk komt’, geeft Mather-Lees als voorbeeld. ‘Maar je hebt ook radarsystemen die alarm slaan als duikers je schip naderen of als drones boven je hoofd cirkelen.’

De kunstconsultant ziet nog een nieuwe trend: 3D-scanning. Om zich in te dekken tegen eventuele discussies met de verzekeraar laten steeds meer verzamelaars hun stukken tot in de kleinste details scannen voor ze aan boord komen of worden uitgeleend. Zo valt (nieuwe) schade veel makkelijker te bewijzen.’

De 3D-technologie heeft nog andere toepassingen. In de Londense Tate Britain Gallery is tot midden augustus een replica te zien van ‘Irissen’, een van de latere werken van Vincent van Gogh. Omdat het origineel zo fragiel is - de Nederlandse schilder was zo arm dat hij zich enkel verf van de slechtste kwaliteit kon veroorloven - besloten de organisatoren van de tentoonstelling in Tate Britain het schilderij digitaal te recreëren na een voorafgaande 3D-scan. De techniek is nog niet bijzonder populair bij de superrijke verzamelaars, maar reproducties aan boord hangen is wellicht de beste garantie tegen schadegevallen na al te wilde feestjes op zee.

Sommige vermogende partijen hebben de digitale reproducties al ontdekt, maar om een andere reden, weet Mather-Lees. ‘Enkele rijke families hebben besloten om na wat financiële tegenslagen een deel van hun kunstcollectie te verkopen. Ze verkochten de originelen, maar niet nadat ze eerst gedetailleerde replica’s hadden laten maken. Zo hoeven ze niet meteen aan iedereen te bekennen dat ze hun werken plots van de hand hebben moeten doen.’

Op vrijdag 7 juni vindt u de bijlage 'Wealth' bij De Tijd. U kan deze bijlage ook raadplegen op de dossierpagina.