'Een beleggingsverslaving is als een gokverslaving'

Beursjunkies worden ze wel eens genoemd, de beleggers die hun ogen niet van de koersen kunnen houden en paraat staan om op hun smartphone vingervlug een slagje te slaan. Maar volgens de Nederlandse verslavingskliniek Jellinek kan beleggen echt een aandoening worden. Daarom biedt ze sinds kort behandelingen voor beursverslaafden aan.

Wie met milde verschijnselen kampt, wordt geholpen met een online tool. Bij een ernstige vorm is een ambulante behandeling mogelijk. ‘Een beleggingsverslaving lijkt sterk op een gokverslaving’, zegt Tom Bart, preventiewerker en gokverslavingsexpert bij Jellinek. ‘Het draait niet om het beleggen op zich, maar om de korte dopaminepiekjes. Je zet in, de spanning bouwt zich op en dan is er winst. Of verlies. Net als bij gokken.’

Jellinek verwijst naar de opmars van platformen die snelle winsten beloven via riskante producten en cryptomunten, en die zelfs toelaten toekomstige winsten te verrekenen in verliezen. Bart: ‘Ze spelen heel erg in op de belofte van beloning. Bovendien zijn zulke diensten gebruiksvriendelijk, anoniem en vaak gratis.’

De videostreamingdienst YouTube staat bol van de promofilmpjes die beloven dat je de nieuwe Wolf of Wall Street kan worden via tradingplatformen als het Britse IG of het Israëlische Plus500. Die twee bedrijven zijn intussen zo groot dat ze op de Londense beurs noteren. Plus500, niet beschikbaar voor Belgische beleggers, is shirtsponsor van de Spaanse voetbalploeg Atlético Madrid.

Gamification

De Nederlandse beurswaakhond AFM uitte onlangs zijn bezorgdheid over de ‘gamification’ van de beurs. ‘Het aankopen van een riskant financieel product wordt net zo gemakkelijk gemaakt als het boeken van een hotelkamer’, zei voorzitter Merel van Vroonhoven in een interview met de Volkskrant. Beginnende beleggers kunnen met bepaalde apps eerst oefenen met nepgeld. De appontwikkelaars zeggen dat ze zo vertrouwd geraken met de risico’s, maar volgens de AFM krijgt beleggen zo de allure van een spelletje.

Ook de groeiende populariteit van cryptomunten bij jongeren maakt de beurswaakhonden onrustig. De Belgische FSMA waarschuwde al meermaals voor de risico’s van de ongereguleerde handel in uiterst volatiele virtuele valuta zoals bitcoin, ether of ripple. Maar dat zet weinig zoden aan de dijk: het aantal klachten over cryptomunten is in een jaar gestegen van 3 naar 351. De FSMA heeft weet van verliezen van in totaal 4,5 miljoen euro. De werkelijke schade is wellicht een veelvoud.

De FSMA legde als eerste Europese speler de handel in de riskantste financiële producten al in 2016 aan banden na vele klachten over oplichtingspraktijken en grote verliezen. De beurswaakhond meent dat het fenomeen van het ‘gokken’ op de beurs zo sterk is ingeperkt, al sluit hij niet uit dat Belgen nog altijd actief zijn bij buitenlandse aanbieders.

Vette bonussen

De wetenschap is er niet uit of compulsief gamen, beleggen of seksen ook een verslaving mag worden genoemd. De Vlaamse verslavingsautoriteit VAD kent het fenomeen ‘beleggingsverslaving’ alvast niet, laat directeur Marijs Geirnaert weten.

Internationaal hebben enkele wetenschappers wel gewaarschuwd voor het verslavingspotentieel van de bitcoin, binaire opties en andere riskante financiële producen. Het mechanisme in het brein bij dwangmatig beleggen lijkt sterk op de effecten van drugs of andere bedwelmende middelen, zegt Bart. ‘Door de drang naar het gevoel van beloning door kortetermijnwinst wordt het steeds moeilijker te stoppen. Ook als de verliezen zich opstapelen.’

De biologische processen die zich bij professioneel traden afspelen, zijn nauwgezet beschreven door John Coates, die jaren als beurshandelaar op Wall Street werkte en daarna in Cambridge hersenwetenschappen studeerde. Coates analyseerde speekselstalen van traders terwijl ze deals van 100.000 tot 500 miljoen pond sloten. En wat bleek: een succesvolle deal doet de testosteronniveaus pieken, wat het zelfvertrouwen boost. Dat effect werkt nog even door, waardoor de zelfverzekerde trader meer kans maakt opnieuw succes te boeken. Maar als de risico’s groter worden, loopt ook het stresshormoon cortisol op. Die combinatie van overmoed en paniek kan de ratio verstoren. Coates zag in de biologie van de trader een verklaring voor de zeepbellen en de crashes.

‘Een agressieve, testosterongedreven cultuur is inherent aan de wereld van de professionele traders’, weet ook Peter Sioen, een Vlaamse psychotherapeut in Londen met veel cliënten uit de financiële wereld. ‘Verslaving is hier een bekend fenomeen. Het zijn bijna allemaal mannen, doorgaans jonger dan 35. Ze zijn uiterst gedreven in hun streven naar de neurologische bevrediging die een goede deal oplevert.’ Dat gedrag wordt nog versterkt als succes wordt beloond met vette bonussen en wilde feestjes. ‘Er wordt doorgaans ook veel gedronken, en er worden ook andere middelen gebruikt. Het resultaat is dat de grenzen vervagen van wat moreel, haalbaar en menselijk is.’

Verslaving

Sioen vindt het etiket ‘verslaving’ niet overdreven. ‘Ik heb met heroïneverslaafden gewerkt en ik zie belangrijke parallellen in de geslepenheid waarmee ze strategieën bedenken om fouten te verdoezelen. Er zijn ook de praatjes, de excuses en de leugens waarmee de omgeving wordt misleid. Bij een verslaafde schakelt het brein een versnelling hoger.’

Sioen ziet nog een ontwikkeling die de trader op scherp zet: de opmars van computergestuurd beleggen. ‘Al die jonge, slimme haantjes moeten in competitie gaan met machines die razendsnel en emotieloos beslissingen nemen. Ik heb soms te doen met de amateurbelegger die denkt dat hij dat spel mee kan spelen. Die heeft geen idee van wat zich aan de overkant afspeelt.’

Niet zozeer het aantal uren die een belegger aan de handel besteedt maar de mate waarin de beurs zijn leven beheerst, is problematisch. Bart: ‘Het probleem bij verslavingen zoals gokken of op de beurs spelen is dat je het lang verborgen kan houden. Er zijn geen lichamelijke verschijnselen, zoals een kater na te veel alcohol. Op termijn kunnen beursverslaafden concentratie- of slaapproblemen krijgen. Maar als je een normale job hebt en af en toe een grote klapper maakt, kan je het ook financieel redelijk lang volhouden. Tot de schuldenput te diep is.’