Wettelijk gezien gaat een erfenis in eerste instantie naar uw kinderen en uw echtgenoot of wettelijk samenwonende partner. Als die er niet zijn, zal verdere familie erven.
De wet deelt uw erfgenamen op in orden en graden. Er zijn vier orden volgens bloedverwantschap:
- Kinderen en andere afstammelingen (klein- en achterkleinkinderen).
- Als er geen afstammelingen zijn: ouders, broers en zussen (en hun kinderen).
- Bij gebrek daaraan: (groot)ouders.
- Als er ook geen grootouders zijn: ooms, tantes en hun kinderen (neven en nichten), grootooms en groottantes.
De dichtste bloedverwanten (de zogenaamde eerste orde) erven. Pas als er niemand in de eerste orde is, komt de tweede orde aan de beurt. Enzovoort.
Graden zijn eigenlijk generaties: de dichtste generatie erft. Elk ‘sprongetje’ in de stamboom is een graad. Ouders en kinderen staan tot elkaar in eerste graad, ouders en kleinkinderen in tweede graad.
Als u naar de zijlijn van een stamboom ‘springt’, bijvoorbeeld naar een broer, moet u eerst via de gemeenschappelijke ouder gaan. Tussen twee broers zitten bijvoorbeeld twee ‘sprongen’: eerst naar boven (naar de ouders) en dan weer naar beneden (naar de broer).
Door te schenken met voorbehoud van vruchtgebruik kunt u zolang u leeft de huurinkomsten blijven innen van het appartement dat u al aan uw broer hebt geschonken.
Sinds september 2018 kan wie geen kinderen of ook geen echtgenoot heeft, zijn hele vermogen schenken of via testament nalaten aan om het even wie. Dus ook aan een broer of zus. Het enige waarmee u rekening moet houden, is dat, als uw ouders nog leven en als ze behoeftig zijn, u een onderhoudsverplichting hebt tegenover hen. Die is beperkt tot hoogstens een vierde van uw vermogen.
Hebt u kinderen, dan kunt u de helft van uw nalatenschap schenken of nalaten aan om het even wie. Hebt u geen kinderen, maar wel een partner, dan bepaalt de manier waarop u uw relatie vormgeeft hoeveel u van uw nalatenschap kunt toewijzen aan wie u wenst in een testament.
Een testament is een must
Dat testament kunt u zelf opmaken, maar u kunt het ook laten opstellen door een notaris. Zo bent u zeker dat het testament geldig is en dat er na uw overlijden geen discussies ontstaan over de geldigheid van die laatste wilsbeschikking. ‘Stelt u het toch zelf op, let er dan op dat u het met de hand schrijft, er de datum op vermeldt en afsluit met uw gebruikelijke handtekening’, zo stelt advocaat Hannes Casier van Argo Law.
Wie geen kinderen en ook geen echtgenoot heeft, kan zijn hele vermogen schenken of via testament nalaten aan om het even wie. Dus ook aan een broer of zus.
Het voordeel van een testament is dat u het altijd, zelfs tot op uw sterfbed, kunt herroepen. Als u vroeg of laat toch van mening zou veranderen, kunt u het bestaande testament cancelen en een ander (laten) opstellen, bijvoorbeeld als u die ene broer bij nader inzien toch niet wilt begunstigen.
Een ander voordeel van een testament is dat u tot aan uw overlijden gewoon eigenaar blijft van al uw goederen. Wenst u ze te verkopen, dan kan dat.
Neemt u uw broer of zus op in uw testament, dan zullen zij behoorlijk veel erfbelasting betalen op wat ze van u erven. ‘Tot voor kort was het duolegaat een populaire techniek om die torenhoge erfbelasting te vermijden, maar dat fiscale voordeel is sinds juli 2021 afgeschaft’, aldus fiscaal juriste Anouck Lejeune. Met het duolegaat kon u een deel van uw bezittingen nalaten aan uw broer of zus en een ander deel aan een goed doel.
Vergeet de vriendenerfenis niet
Om de erfbelasting voor wie nalaat aan verre familie enigszins te temperen, kunt u sinds juli 2021 in Vlaanderen wel kiezen voor de zogenaamde ‘vriendenerfenis’. Daarmee kunt u in een testament tot 15.000 euro nalaten tegen 3 procent erfbelasting. Goed voor een besparing van maximaal 3.300 euro. Let wel: dat plafond van 15.000 euro geldt per overledene. Wilt u nalaten aan uw broer en zus, dan zult u die 15.000 euro dus onder hen beiden moeten verdelen als u wilt dat ze aanspraak maken op het gunsttarief van 3 procent. Hannes Casier van Argo Law: ‘De vriendenerfenis is niet automatisch van toepassing. Je moet de begunstigde ervan uitdrukkelijk aanduiden in je testament. Bovendien moet die begunstigde in de aangifte van nalatenschap de toepassing van de vriendenerfenis aanvragen.’
Doe zelf een schenking
U kunt de hoge erfbelasting vermijden door tijdens uw leven al te schenken aan uw broer of zus. Want de schenkbelasting is veel lager.
Op de schenking van roerende goederen, zoals een geldsom, juwelen of kunstwerken, betaalt een broer of zus 7 procent schenkbelasting in het Vlaams Gewest. ‘Je kunt die goederen ook fysiek overhandigen via een zogenaamde handgift’, zegt Casier. ‘Zo vermijd je de 7 procent schenkbelasting, maar als schenker moet je dan wel nog drie jaar in leven blijven.’
Schenkt u tijdens uw leven een huis of bouwgrond aan een neef, dan betaalt u 10 procent schenkbelasting op de schijf tot 150.000 euro, 20 procent op de schijf tussen 150.000 en 250.000 euro enzovoort (zie tabel, blz. 51).
In tegenstelling tot een testament is een schenking definitief. Gegeven is gegeven. U kunt de geschonken goederen dus niet terugvragen. Maar er bestaan wel technieken waarmee u als schenker verzekerd blijft van de nodige middelen om na de schenking in uw levensonderhoud te voorzien.
Door te schenken met voorbehoud van vruchtgebruik bijvoorbeeld kunt u zolang u leeft de dividenden opstrijken van de beleggingsportefeuille die u al schonk aan uw broer. Of de huurinkomsten innen van het geschonken appartement.
Eveneens nuttig is het om er een zogenaamd ‘conventioneel beding van terugkeer’ aan te koppelen voor het geval uw broer of zus aan wie u schenkt voor u zou overlijden. In dat geval keert de schenking terug naar uw vermogen alsof ze nooit heeft bestaan.
Schakel uw ouders in voor een doorgeefschenking
Laat u zelf geen kinderen of partner na, en leven uw ouders nog als u overlijdt, dan erven zij automatisch elk een kwart van uw nalatenschap. Ziet u dat niet zitten, dan zult u een ontervend testament moeten opstellen om uw vermogen aan iemand anders toe te wijzen. Dat kan sinds 2018 zonder belemmering, tenzij uw ouders behoeftig zijn. Want dan hebt u een onderhoudsplicht tegenover hen.
U zou via een testament alles rechtstreeks aan uw broer of zus kunnen nalaten. ‘Maar als uw ouders nog in leven zijn, is dat fiscaal niet altijd de meest voordelige optie’, zegt Casier. Dat zit zo. Erft uw broer rechtstreeks van u, dan betaalt hij daar de hoge erfbelastingtarieven in zijlijn op: van 25 tot 55 procent. Maar uw ouders betalen op wat zij van u erven slechts 3 tot 27 procent belasting. Als uw ouders dat wat ze van u erven vervolgens schenken of nalaten aan uw broer, kan dat eveneens tegen dat lagere tarief in rechte lijn.
Kiezen uw ouders bovendien voor een zogenaamde ‘doorgeefschenking’, dan kan dat in Vlaanderen mogelijk gratis. Met een doorgeefschenking schenkt iemand datgene wat hij erfde (en waar hij erfbelasting in rechte lijn op betaalde) binnen het jaar door aan zijn kinderen. De erfbelasting in rechte lijn die u al ophoestte, wordt dan afgetrokken van de schenkbelasting die daarop betaald zou moeten worden, waardoor die doorgeefschenking mogelijk gratis kan. Uw vermogen nalaten aan uw broer of zus via de ‘omweg’ van uw ouders kan leiden tot een belastingbesparing.
Erfovereenkomst is geen optie. Of toch?
Een erfovereenkomst opstellen met uw broer en zus is niet mogelijk. Zo’n erfovereenkomst of familiepact kunt u tijdens uw leven opstellen en is nuttig als u betwistingen tussen uw erfgenamen wilt vermijden. Maar u kunt zo’n overeenkomst alleen aangaan met erfgenamen in de rechte, neerdalende lijn (zoals uw kinderen, kleinkinderen of stiefkinderen), niet met broers en zussen of met neven en nichten. Wel zou u met uw kinderen een erfovereenkomst kunnen sluiten waarin zij verklaren dat ze een schenking aan uw broer of zus niet zullen aanvechten, zelfs als die schenking hun wettelijk beschermde erfdeel zou aantasten. ■