Velen hebben de ambitie om op hun oude dag al een stuk van hun vermogen aan hun kinderen te schenken of de verdeling van hun bezittingen vast te leggen in een testament. Maar in de praktijk gooit de gezondheid al eens roet in het eten. Wie lijdt aan ouderdomsaandoeningen zoals dementie of alzheimer is niet langer ‘handelingsbekwaam’ en kan dan in principe geen successieplanning meer uitwerken. En zelfs op jongere leeftijd kan het noodlot al toeslaan, met bijvoorbeeld een ongeval of hersenbloeding. De vrederechter duidt dan een voorlopige bewindvoerder aan: veelal een familielid, maar soms ook een professionele bewindvoerder, zoals een advocaat.
Voorlopig bewind
‘Door de hervorming van de onbekwaamheidsstatuten wordt een successieplanning voor iemand die onder voorlopig bewind staat in meer gevallen mogelijk’, zegt Ann Maelfait, advocate bij Rivus. ‘De nieuwe wetgeving gaat ervan uit dat de beschermde persoon wel nog een aantal handelingen zelf kan stellen.’ De wettekst is al gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, maar treedt pas op 1 juni 2014 in werking. Wat verandert er? Het voorlopig bewind wordt het enige beschermingsstatuut. Op het moment dat iemand onder rechterlijke bescherming wordt gesteld, bepaalt de vrederechter voor welke handelingen de beschermde persoon onbekwaam is. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de handelingen met betrekking tot de persoon (keuze van de verblijfplaats, aanvragen van een echtscheiding, …) en zijn goederen (verkoop van goederen, afsluiten van een lening, …). ‘Indien de vrederechter niet uitdrukkelijk bepaalt dat de persoon onbekwaam is voor het opstellen of herroepen van een testament of voor het doen van een schenking, wordt hij of zij vermoed daarvoor bekwaam te zijn’, zegt Ann Maelfait.
Kies zelf uw bewindvoerder
Een bewindvoerder wordt aangesteld op het moment dat u zelf niet meer bekwaam bent. Maar u kunt zelf vooraf bepalen wie op dat moment uw belangen moet behartigen. ‘U kunt een verklaring van voorkeur afleggen bij de vrederechter of een akte laten opmaken bij een notaris', zegt Ann Maelfait, advocate bij Rivus. U kunt daarbij meerdere personen in een bepaalde volgorde aanwijzen, voor het geval de aangewezen persoon zou overlijden of zelf onbekwaam zou zijn. Een vrederechter kan slechts om een zeer ernstige reden uw keuze naast zich neerleggen.
Maar zelfs al oordeelt de vrederechter dat de beschermde onbekwaam is om te schenken, toch zijn schenkingen niet uitgesloten. De nieuwe regeling voorziet expliciet dat de bewindvoerder in bepaalde gevallen zelf schenkingen namens de onder bewind geplaatste persoon kan doen. ‘Daarmee waait een nieuwe wind in de successieplanning. Onder de huidige regelgeving stelt de meerderheid van de vrederechters dat dit niet mogelijk is. Slechts enkele vrederechters geven nu al machtiging aan de voorlopig bewindvoerder om te schenken namens de beschermde, bijvoorbeeld wanneer dit een voortzetting is van een trend uit het verleden of al een successieplanning was gestart. En dat enkel wanneer daardoor de belangen van de onder voorlopig bewind geplaatste niet geschaad worden’, zegt Ann Maelfait.
De vrederechter moet wel kunnen vaststellen dat de onder voorlopig bewind gestelde wil schenken. Die wil kan blijken uit mondelinge of schriftelijke verklaringen op een moment dat de beschermde wel nog bekwaam was. Bovendien moet de schenking in verhouding staan tot het beschermd vermogen, zodat de belangen van de beschermde niet in het gedrang komen. Hoe zal dat in de praktijk verlopen? De bewindvoerder moet een verzoekschrift bij de vrederechter neerleggen. Modellen van dergelijke verzoekschriften kunt u doorgaans bij de griffie of soms op de website van het vredegerecht bekomen. Daarnaast zal er een geneeskundige verklaring moeten worden voorgelegd en zal de vrederechter de beschermde persoon en diens vertrouwenspersoon horen. Een vertrouwenspersoon is een soort van go-between tussen de beschermde persoon en de bewindvoerder.
Voor testamenten blijft alles bij het oude: een bewindvoerder kan geen bijstand of vertegenwoordiging verlenen bij het opstellen of herroepen van een testament.
Na machtiging
Net zoals vandaag het geval is, kan een onbekwame ook in de nieuwe regelgeving nog altijd de machtiging aan de vrederechter vragen om te schenken of een testament op te stellen. Hij moet daartoe dan zelf een verzoek aan de vrederechter overmaken. Als de vrederechter instemt met een testament, dan kan de beschermde persoon enkel een notarieel testament laten opmaken. Het zal niet langer nodig zijn om een ontwerp daarvan aan de vrederechter voor te leggen. De vrederechter mag onder de nieuwe regeling toestaan dat er een internationaal testament wordt opgesteld, omdat de testator bijvoorbeeld niet meer kan spreken en dus ook geen notarieel testament meer kan dicteren.
De nieuwe wet bouwt ook een bescherming in. Er wordt uitdrukkelijk voorzien dat een professionele bewindvoerder en zijn bloedverwanten geen schenking of legaat meer kunnen ontvangen van de beschermde persoon. Voor familiale bewindvoerders is uitdrukkelijk een uitzondering voorzien.