Interview met Paul Krugman uit 1999

(tijd) - Zeven economieën die samen een kwart van de wereldproductie voortbrengen, beleefden de jongste twee jaar een economische inzinking die een griezelige gelijkenis vertoont met de Grote Depressie van de jaren 30. De crisis kwam als een donderslag bij heldere hemel en de conventionele remedie werkte niet, ze was misschien zelfs contraproductief. Hoewel het nog veel erger had kunnen zijn (en nog kan worden), moeten deze gebeurtenissen bij iedereen met enig historisch perspectief de rillingen over de rug doen lopen.

Paul Krugman, een van 's werelds meest vooraanstaande economen, is erg bezorgd over de gezondheid van de wereldeconomie. In zijn jongste boek merkt hij op dat de huidige crisis in tegenstelling tot de vorige geen duidelijke oorzaak heeft. Waarom kent Japan sinds het begin van de jaren 90 een stagnatie en sinds kort deflatie? Hoe kon de devaluatie van Thailand andere dominostenen als Indonesië en Zuid-Korea omvergooien? Waarom leidde het schuldenmoratorium van Rusland tot economische rampspoed in Brazilië en een bevriezing van de Amerikaanse obligatiemarkt? Het is alsof bacteriën die vroeger dodelijke epidemieën veroorzaakten, maar waarvan men dacht dat de moderne medische wetenschap ze allang had uitgeroeid, weer opduiken in een vorm die resistent is tegen alle moderne antibiotica, zegt Krugman. Het is volgens hem niet overdreven om van een grote recessie te spreken, want de getroffen landen waren er in de jongste halve eeuw in economisch opzicht nooit zo slecht aan toe. Zelfs de impliciete verwijzing naar de Grote Depressie is volgens hem terecht. De econoom probeert te analyseren waarom er zoveel misging voor zoveel economieën en wat moet gebeuren om een herhaling van deze crisis te voorkomen.

Tijd: Bent u niet wat te pessimistisch? De jongste maanden treedt er duidelijk een herstel op in de Aziatische groeilanden, Brazilië stevent niet af op een catastrofe maar op een milde recessie en Japan publiceerde beter dan verwachte BBP-cijfers.

Paul Krugman: Het enige belangrijke positieve nieuwsfeit van de laatste zes maanden is Brazilië. Hoopgevend is dat speculatie en devaluatie niet overal leiden tot een economische ramp, zoals in Mexico in 1995 en Oost-Azië nadien. De Japanse cijfers zijn volgens mij niet ernstig. De gegevens over het bruto binnenlands product (BBP) zijn nooit de eerste cijfers die wijzen op een ernstige heropleving. Ik geef toe dat Zuid-Korea beter presteert dan verwacht. Maar er is ook slecht nieuws. China wordt nu geconfronteerd met een deflatieprobleem zoals Japan.

Rentedaling

Tijd: Om een terugkeer van de depressie-economie te vermijden moeten de industrielanden volgens u op korte termijn de vraag ondersteunen via een expansief monetair beleid. Betekent dit dat de recente Amerikaanse renteverhoging onverantwoord was?

Krugman: Het klinkt paradoxaal, maar de Amerikaanse centrale bank (Fed) verhoogde de rente uit bezorgdheid voor deflatie. De Fed is van oordeel dat de hoge Amerikaanse aandelenkoersen een zeepbel zijn, want haar eigen model suggereert dat de aandelenkoersen 40 procent overgewaardeerd zijn. Ze denkt wellicht terecht dat hoe langer de zeepbel blijft bestaan, hoe erger de economische gevolgen zullen zijn wanneer ze barst. Daarom probeert de Fed deflatie te voorkomen door nu de zeepbel door te prikken. Ik ben voorstander van een kleine renteverhoging, maar ik ben erg zenuwachtig. Er bestaat een risico dat de overshooting (te sterke stijging) van de beurs wordt gevolgd door een undershooting (te sterke daling).

Tijd: De Europese Centrale Bank (ECB) moet wel de rente verlagen?

Krugman: Ik ben gelukkig met de renteverlaging van april. Maar indien de ECB net als de Britse centrale bank een onderliggende inflatie van 2,5 procent zou nastreven, wat wenselijk is, zou zij nogmaals de rente met 0,5 procentpunt moeten verlagen en kijken wat er gebeurt. De inflatie in de eurozone bedraagt nu slechts 1 procent en de Europese economie benut niet haar volledige productiecapaciteit. Een inflatiedoelstelling tussen 0 en 2 procent, die de ECB nu hanteert, is te deflatoir.

Tijd: Moet een centrale bank dan geen prijsstabiliteit nastreven?

Krugman: De doelstelling van een centrale bank moet zijn: volledige werkgelegenheid bij een lage, maar geen nulinflatie. Alleen prijsstabiliteit nastreven is een excuus om niets te doen indien er een recessie plaatsvindt. Je zou kunnen zeggen dat ik voorstander ben van een inflatie van 2 tot 2,5 procent.

Tijd: En dan is er Japan. U roept de Japanse centrale bank op de deflatie te bestrijden door de geldhoeveelheid te verhogen en een inflatie van 4 procent na te streven. Waarom luistert zij niet?

Krugman: De Japanse centrale bankiers geloven in prijsstabiliteit en hopen dat het orthodoxe monetaire beleid de economie zal doen herleven. Ze wachten op een spontane heropleving of dramatisch slecht nieuws. Dit laatste zou het makkelijker maken om het beleid radicaal om te gooien.

Tijd: U pleit ook voor een daling van de yen. Hoe ver moet de yen dalen, en zal een sterke depreciatie geen tweede devaluatiegolf in de Oost-Aziatische groeilanden ontketenen?

Krugman: Niemand weet hoe ver de yen moet dalen, maar economen hebben simulaties verricht met een daling van 25 procent tot 150 yen per dollar. Een dergelijke depreciatie zou wellicht geen erge gevolgen hebben voor de groeilanden. Japan kan een expansiever monetair beleid voeren zonder de rest van Azië te ondermijnen.

Vraagzijde

Tijd: Dit alles lijkt op een terugkeer van het Keynesianisme.

Krugman: De vraagzijde van de economie is nog steeds van belang. De centrale banken dachten tot voor kort dat zij alleen de inflatie konden beïnvloeden en niet de reële economie. Dit is niet correct. De recente crisissen tonen aan dat moeilijke vraagproblemen wel degelijk mogelijk zijn. Nu ontstaan problemen die Keynes zou hebben herkend, namelijk een vertraging van de groei die te wijten is aan te veel sparen.

Tijd: Op middellange en lange termijn zijn volgens u fundamentele hervormingen nodig. Een land kan niet tegelijk een autonoom monetair beleid voeren, een stabiele munt hebben en vrij kapitaalverkeer toelaten. Indien het een van de drie moet opgeven, waarvoor moet het dan kiezen?

Krugman: Een land moet opteren voor een zwevende wisselkoers. Alleen als een devaluatie dreigt te leiden tot een economische ramp - het risico is het grootst als de privé-sector veel schulden heeft en het land een hoge deviezenschuld heeft - moet een land opteren voor noodmaatregelen zoals een muntraad (currency board) en beperkingen op het kapitaalverkeer. De overheid moet ondernemingen ontmoedigen leningen in vreemde valutas aan te gaan door deze te belasten. Kapitaalcontroles zijn op lange termijn niet wenselijk omdat ze bureaucratie vereisen, maar op korte termijn kunnen ze verdedigbaar zijn. Een land dat overweegt zijn financiële markten open te gooien, moet eerst zijn banksysteem en de financiële structuur van zijn ondernemingen evalueren. China, bijvoorbeeld, mag nu het kapitaalverkeer nog niet liberaliseren. Het moet eerst interne hervormingen doorvoeren.

Tijd: Moeten ontwikkelingslanden en industrielanden die al vrij kapitaalverkeer hebben, daarop terugkomen?

Krugman: Voor ontwikkelingslanden bepleit ik controle op de kapitaalinvoer, zoals in Chili. Nu heeft niemand behoefte aan controles op de kapitaaluitvoer omdat er geen paniek bestaat op de markten. Een land mag controle op de kapitaaluitvoer niet uitsluiten. Dit zal de kapitaalinvoer ontmoedigen, maar dat is goed. Landen die al lang tot de eerste wereld behoren, moeten de vrijheid van kapitaalverkeer niet beperken.

Dollarisering

Tijd: Argentinië overweegt de dollar in te voeren als nationale munt om te ontsnappen aan speculatie. Wat vindt u daarvan?

Krugman: Dat is een strategie van de wanhoop. Op lange termijn heeft het geen zin, want Argentinië is niet geschikt om een dollarland te worden. Argentinië ligt ver van de VS, voert even veel handel met Europa als met de VS en het Amerikaans monetair beleid is niet geschikt voor Argentinië. Indien het land evenwel moet kiezen tussen een permanente muntraad en dollarisering, is het laatste het beste. Maar op lange termijn moet Argentinië een zwevende munt hebben. Op korte termijn is dit wellicht niet haalbaar, want de peso loskoppelen van de dollar zou het vertrouwen zwaar schokken.

Tijd: Moet de regulering van de speculatiefondsen versterkt worden?

Krugman: De speculatiefondsen zijn geen groot deel van het verhaal. Maar een uitbreiding van de regulering is wenselijk. Het is geen groot probleem dat sommige speculatiefondsen niet gereguleerd worden omdat ze gevestigd zijn in belastingparadijzen. Er is immers controle mogelijk op banken die geld lenen aan speculatiefondsen, en deze zijn doorgaans gevestigd in de rijke landen. Bovendien moet de Amerikaanse wet die financiële manipulatie bestraft, geïnternationaliseerd worden. De aanval van verscheidene speculatiefondsen tegen de munt en beurs van Hongkong is het enige voorbeeld van financiële samenzwering in de recente geschiedenis. In de VS is zoiets illegaal. Stel dat vier fondsen op die manier het aandeel Microsoft zouden aanvallen, dan zouden de directeurs van de fondsen nu in de gevangenis zitten. Het volstaat dat de eurozone, Japan en het Verenigd Koninkrijk een akkoord bereiken om de Amerikaanse wetgeving op dat punt toe te passen.

Tijd: Het International Monetair Fonds (IMF) en de grote industrielanden namen verscheidene initiatieven om een herhaling van de recente crisis te voorkomen. Zij bepleiten meer transparantie en een grotere rol van de privé-sector en richten het forum voor financiële stabiliteit op. Gaat de preventie ver genoeg?

Krugman: Tot dusver zijn alleen homeopathische maatregelen getroffen die inhoudelijk weinig of niets betekenen. Ik ben natuurlijk voor transparantie en een grotere rol voor de privé-sector. Maar we kunnen zelfs niet spreken van bescheiden hervormingen, want ze zouden de crisissen ten hoogste met enkele uren of dagen hebben uitgesteld.

Tijd: Wat moet er dan gebeuren inzake preventie?

Krugman: Vooreerst moet de Groep van Zeven de controle op de kapitaalinvoer die in Chili bestaat goedkeuren. Bovendien moeten de kredietverstekkers van de privé-sector bij financiële moeilijkheden van een land verplicht worden om deel te nemen aan een vernieuwing van leningen. Ten slotte moeten ook investeerders die geen banken zijn gedwongen worden daaraan mee te doen. Deze drie maatregelen zouden speculatief kapitaalverkeer ontmoedigen.

Groeivertraging

Tijd: U hebt veel kritiek op de rol van het IMF bij de reddingsoperaties voor Thailand, Indonesië, Zuid-Korea en Brazilië.

Krugman: Het IMF beging ernstige fouten die hopelijk niet herhaald worden. Het eiste van de landen een verstrakking van het begrotingsbeleid en het maakte de financiële hulp afhankelijk van structurele hervormingen.

Tijd: Moet Azië nu de hoge groeicijfers van het verleden vergeten?

Krugman: In Zuid-Korea daalt de werkloosheid bij een economische groei van 5 procent. Dit wijst erop dat de potentiële groei van de economie lager ligt dan 5 procent. Korea is nu een economie die met 4 procent kan groeien in plaats van 8 procent vroeger. Dit geldt ook voor de groeilanden van Zuidoost-Azië. De regio zit permanent op een lager groeispoor. Azië zal wel sneller blijven groeien dan de industrielanden.

Tijd: Volgt u ook de Belgische economie?

Krugman: Ik weet niet veel, niet genoeg over de Belgische economie.

Tijd: Vier jaar geleden, kort na het uitbreken van de Mexicaanse crisis, zei u dat ook België kwetsbaar was.

Krugman: Ik kan me de context niet meer goed herinneren. Is België niet dat land met een hoge binnenlandse overheidsschuld?

Tijd: Inderdaad

Krugman: Indien België niet in Europa had gelegen, zou het nu zeer kwetsbaar zijn. Ik ben er zeker van dat de budgettaire cijfers van België er slechter uitzien dan deze van Brazilië. Maar België ligt in het centrum van Europa en de eurozone. Daarom zijn de economische problemen van België vergelijkbaar met deze van een probleemstaat van de VS. Dat is echter geen drama.

Wouter VERVENNE