IJsberen on the rocks

Ook het woeste landschap, de middernachtzon en het pakijs maken van een boottocht naar de eilanden tussen Noorwegen en de Noordpool een ijzingwekkende ervaring.

Olle Carlsson, onze Zweedse expeditieleider, stuurt de zodiac als een speedboot over het ijswater. Hij kent Svalbard op zijn duimpje. We zijn op weg naar de overblijfselen van zeven walvissmeltovens uit de 17de eeuw, als plots zijn radio kraakt. Olle drukt het toestel tegen zijn oor. Ik veer op en moet me goed vasthouden als hij gas terugneemt en de grote rubberboot plots afremt. 'We kunnen niet aan land', zegt hij. Mijn gezicht betrekt, maar de teleurstelling verdwijnt vlug, als hij toevoegt: 'De uitkijk op ons schip heeft een ijsbeer op het eiland gezien.'

Svalbard betekent 'ruige kust'. Het is een toepasselijke naam voor de eilandengroep tussen het meest noordelijke punt van Noorwegen en de Noordpool. Het grootste en ook bekendste eiland van de archipel heet Spitsbergen. Svalbard was eeuwenlang een aantrekkingspool voor avonturiers. Nederlandse walvisvaarders stichtten er in 1617 de nederzetting Smeerenburg op een eilandje dat ze chauvinistisch Amsterdamøya doopten. Het vet van de walvissen werd er ter plaatse gekookt tot traan, in die tijd een smeermiddel en een brandstof voor olielampen. In de zeventiende eeuw raakten hoepelrokken, heupkorsetten en parasols in de mode en de vraag naar traan en buigzame walvissenbaleinen bleef stijgen. Maar toen de zee bij Smeerenburg 50 jaar later tijdens de zomer niet meer ontdooide, konden de walvissen niet meer tot bij de smeltovens worden gebracht en viel de walvisactiviteit stil.

Met de ijsbeer vlakbij kunnen de ruïnes van de vetsmeltovens ons gestolen worden. We zijn opgewonden als kleine kinderen, want de voorbije dagen hebben we nog geen glimp van een ijsbeer opgevangen, behalve in een prachtige documentaire in de lounge van het schip. Svalbard is tweemaal zo groot als België. De kans dat je een van de 3000 ijsberen tegen het lijf loopt, is dus nogal klein. Maar hier is er één in de buurt. We moeten hem vinden.

Dodelijk

IJsberen hebben een hoog knuffelgehalte, maar het zijn agressieve en snelle vleeseters, met een voorkeur voor zeehonden en walrussen. De regels van Svalbard verbieden dat je aan land gaat als er eentje rondwandelt. Een volwassen ijsbeer weegt tussen 200 en 800 kilo, maar ook jonge ijsberen van minder dan 100 kilo kunnen dodelijk zijn. Een ontmoeting tussen een hongerige ijsbeer en een mens is uiterst gevaarlijk. Voor allebei, want buiten de nederzettingen moet elke groep een geweer met een kaliber van minimaal 7,62 mm bij zich hebben. Omdat de ijsbeer een bedreigde diersoort is, mag je wel maar als ultiem redmiddel vuren. Bij elke gewelddadige dood van een ijsbeer zet de Sysselmann, de gouverneur van Svalbard, zijn pet van Sherlock Holmes op. De schutter kan maar beter een heel goede verklaring hebben waarom hij niet is kunnen vluchten of de ijsbeer niet heeft kunnen verjagen.

De zodiac nadert langzaam de grillige kust. Een dozijn verrekijkers en telelenzen speurt het eiland af. Op minder dan 100 meter van het eiland draait Olle de benzinetoevoer dicht. We dobberen langzaam dichterbij. Het is stil zoals het alleen in een woestijn stil kan zijn. Niemand zegt iets, iedereen zoekt de ijsbeer en kijkt naar het met rotsblokken en sneeuw bedekte eiland. Ik zie niets. Niemand van de andere passagiers ziet iets. Maar Olle heeft dezelfde ogen als de zwarten in Afrika die wilde dieren op honderden meters waarnemen. Hij wijst als eerste naar een sneeuwvlek, enkele tientallen meters van het water. Daar staat de ijsbeer, gecamoufleerd door zijn witte pels, met vier grote zachte poten. Snoezig. De beer heeft ons al lang in de gaten, maar negeert ons volkomen. Ook wanneer de stilte wordt verbroken door een lawine van klikkende camera's, blijft hij onverstoorbaar staan.

Olle vraagt iedereen weer te gaan zitten en start de motor om dichterbij te varen. De Koning van de Noordpool gunt de internationale meute fotografen in de zodiac een korte blik, waarna hij statig wegstapt. Olle besluit voorzichtig niet aan land te gaan, maar rond het eiland te varen richting ijsbreker.

Terug aan boord nodigen Derek en Matthew, een Amerikaans koppel, ons uit om een glas champagne te heffen in de met hout beklede bibliotheek van het schip. Het is 4 juli. Zij drinken op hun 'Independence Day', wij op onze eerste ijsbeer.

Jeff Keustermans

PRAKTISCH

De website van de Gouverneur van Svalbard bevat uitgebreide algemene informatie (www.sysselmannen.svalbard.no). Ook nuttig is www.svalbard.net, de website van de toeristische dienst van Svalbard.

Vluchten naar Longyearbyen en bootexpedities kunnen worden geboekt via uw reisagent. Het aantal plaatsen per schip is beperkt. Door het barre klimaat vaart men alleen in de zomer (juni-september). Een van de schepen is de uitgebouwde ijsbreker M/V Polar Star. (www.polarstarexpeditions.com)

Dankzij de middernachtzon kan u 24 uur op 24 uur genieten van de vergezichten, zodat lectuur in de bagage niet nodig is. Maar u kan natuurlijk ook de hele nacht in de beschutting van het achterdek lezen. Boeiend zijn onder meer:

'IJspegels aan mijn snor', het verhaal van Tim Moore over zijn trip naar IJsland en Spitsbergen in het spoor van de Markies van Duffering (uitgegeven bij Sirene pockets, uitgeverij Bzztôh).

De autobiografische roman 'Waar blijft het licht' van Heleen van der Laan (uitgegeven bij Luitingh-Sijthoff en verfilmd door Stijn Coninx).

Het in 1906 gepubliceerde boek 'No Man's Land' van Sir William Martin Conway over zijn bezoek aan Spitsbergen in 1896-1897 (herdrukt in 2000 door www.wayfarersbookshop.com).