'Een golf covidachtige vervuilingen komt op ons af'

'We stellen in onze bodemonderzoeken verontreinigingen met stoffen vast waarvan we sinds kort beseffen dat ze problematisch zijn', zegt Frank De Palmenaer, de CEO en eigenaar van ABO. 'Het gaat om stoffen waarvan de toxicologische data en de kennis over hun verspreiding beperkt zijn en waarvoor nog geen gepaste saneringstechnieken bestaan.'

De Palmenaer weet waarover hij spreekt. De afgelopen 25 jaar - de viering verliep door corona in mineur - bouwde hij zijn beursgenoteerde milieubedrijf uit tot de Belgische marktleider in bodem- en saneringsonderzoek. Het heeft filialen in Nederland en Frankrijk - de grootste markt - en telt 440 werknemers, goed voor een omzet van 50 miljoen euro.

ABO neemt jaarlijks duizenden bodemstalen, voert met eigen machines testboringen uit, doet analyses in labo's en geeft bodemadvies. In ons land voerde het onderzoek uit voor de sanering van de ex-site van Ford Genk. Recenter voerde het voorbereidende bodem- en milieuonderzoeken uit voor de bouw van twee nieuwe chemische fabrieken, een investering van 3 miljard euro. 'Details mogen we niet geven.'

'De volgende 25 jaar worden fors anders', waarschuwt De Palmenaer. 'Er breekt een nieuw tijdperk aan. Voor alle bouwopdrachten zal naar het totale milieuplaatje moeten worden gekeken: bodemsanering, klimaatverandering, waterbeleid. Want we zullen worden geconfronteerd met problemen waarvan we nu amper de draagwijdte kennen.'

PFAS

Een van die nieuwe verontreinigingen is Pfas - afkorting voor poly- en perfluoroalkylstoffen. Dat is een verzamelnaam voor een groep van ruim 6.000 niet afbreekbare chemicaliën die volgens studies kankerverwekkend en hormoonverstorend zijn. Ze worden al decennia lang gebruikt omdat ze water-, vet- en vuilafstotend zijn, hittebestendig en brandwerend. Je vindt ze in voedselverpakkingen, waterafstotende kledij, anti-aanbaklagen van pannen, schuim van brandblussers, verf, lippenstift, zonnecrème en tandpasta. Het goedje werd onlangs teruggevonden bij de sanering van de voormalige Opel-site in Antwerpen.

'Pfas komt via de luchtvervuiling op de bodem terecht en waarschijnlijk ook in het grondwater', zegt De Palmenaer, ' Je vindt het overal. Het probleem is dat je het niet echt kan vastpakken en zien. Een beetje als Covid-19.' Voorlopig wordt Pfas, als het wordt gevonden, afgeschraapt, opgeslagen en verbrand op 1.500 graden. 'Maar een afdoende sanering bestaat niet.'

Nederland heeft een Pfas-beleid. België niet. Enkel een richtlijn. 'Ovam werkt eraan', zegt De Palmenaer. 'Maar eens het onderzoek naar die zogenaamde 'emerging contaminants' verplicht wordt, zal de prijs van bodemonderzoeken én bodemsaneringen in ons land - net als in Nederland - met gemiddeld 10 tot 25 procent stijgen.'

Chroom-6

Een ander probleem is chroom-6, een van die bewezen zeer zwaar kankerverwekkende stoffen die je onder meer terugvindt in de zwarte teer onderaan schepen en wagons of aan de onderkant van elektriciteitspalen. 'Het nieuwe asbest', menen sommigen.

De Palmenaer: 'Het is enorm giftig. We hebben er in het verleden heel veel gebruikt. We zijn koploper in Europa. Net als we koploper zijn in asbestgebruik en coronabesmettingen. Gelukkig kan je chroom-6 inspuiten met een stof waardoor het omgezet wordt in chroom 3, dat veel minder toxisch is.'

Pfas en chroom-6 zijn maar enkele voorbeelden. Volgens De Palmenaer zijn er nog veel ander producten die werden gebruikt wegens hun goede eigenschappen, maar waarvan nu wordt vastgesteld dat ze schadelijk zijn voor mens en milieu. Het gaat onder meer over 1,4 dioxaan, bepaalde pesticides en farmaproducten, endocriene verstoorders en polygebromeerde difenylethers. Net als pfas en chroom-6 zijn ze moeilijk te verwijderen.

Voor het onderzoek en de sanering van al die stoffen is volgens De Palmenaer dringend een wetgevend kader nodig. 'We moeten ons ervan bewust zijn dat die producten er zijn en dat ze net als asbest een probleem vormen. Dat oplossen zal miljarden euro's kosten.'

Vlaanderen is momenteel op verschillende plaatsen historische vervuiling aan het aanpakken. De Palmenaer schat dat dat werk pas midden deze eeuw afgerond zal zijn, en niet in 2036 zoals Ovam aangeeft.

Bij de aan de gang zijnde sanering van de terreinen rond Fort Filip - een historisch zwaar met olie vervuild terrein in de Antwerpse haven - heeft men volgens De Palmenaer 'het slechtste van het slechtste' gevonden. Tot op 40 meter diepte. De enige manier om dat op te lossen is inkapselen in beton, zoals nucleair afval. De vraag is of we - met wat we straks weten - alle historische verontreinigingen nog eens opnieuw moeten onderzoeken. Het Antwerpse Havenbedrijf legde voor de sanering alvast een provisie van 20 miljoen euro aan.

Paalwoningen

De impact van de klimaatverandering begint een steeds grotere rol te spelen, 'ook voor ons als bodemonderzoeker'. De Palmenaer geeft een voorbeeld. '25 jaar geleden besliste Nederland zoveel mogelijk water terug naar zee te leiden om overstromingen te voorkomen. Nu tracht het als gevolg van de vele droogteperiodes zoveel mogelijk water vast te houden voor de landbouw. Het zet zelfs bevers uit om natuurlijke dammen te maken. Men wil het grondwaterpeil terug naar boven krijgen. In de Randstad zijn tot in de jaren 60 ongeveer 1,1 miljoen woningen gebouwd op houten funderingspalen. Door het dalen van het waterpeil komen die in aanraking met zuurstof . Het gevolg: de palen worden aangetast door schimmels en de volgende 40 jaar dreigen heel veel van die huizen weg te zakken. Een gigantisch probleem. Dat saneren zal miljarden euro kosten.'

Nederland besliste recentelijk dat alle woningen - naast bodemattesten en milieuvergunningen - ook een 'geotechnisch stabiliteitslabel' moeten hebben, een berekening van hoe sterk de funderingen moeten zijn .

Ook Frankrijk is enorm met geotechnisch onderzoek bezig. De Palmenaer: 'In Nice onderzoeken we voor de lokale overheden de stabiliteit van de wegen, bruggen en honderden woningen die daar enkele maanden geleden door de overstromingen zijn weggespoeld. Door de opeenvolging van lange droogte- en zware regenperiodes is de erosie in de Franse berggebieden vervijfvoudigd. We zijn daar nu een specialist in klimaatverandering.'

De Palmenaer vindt het spijtig dat in België zo weinig belangstelling bestaat voor geotechniek. 'Veel minder dan in Frankrijk. België gebruikt veel beton voor de funderingen van gebouwen. Mits gedetailleerder bodemonderzoek en geotechniek krijg je 99 procent zekerheid over de stabiliteit van de fundering en kan je het gebruik van beton inkrimpen. Nu biedt goedkoper onderzoek vaak slechts 90 procent zekerheid en komt het kostenplaatje van een bouwwerk vaak hoger te liggen.'

Opportuniteiten

Frankrijk is momenteel goed voor 45 procent van de groepsomzet van ABO, Nederland voor 20 procent, België voor een stevige 35 procent. 'Corona heeft ons dit jaar vertraagd - we hebben enkele maanden stilgelegen - maar in België en Nederland is de bouwwereld amper vertraagd. We hadden dit jaar 10 procent groei voorzien. Corona zal die groei halveren of volledig elimineren.' Maar het corona-effect creëert ook opportuniteiten', zegt de ABO-topman. 'In onze sector staan momenteel veel bedrijven te koop. Het gaat vaak om eigenaars die hun pensioenleeftijd naderen en nu door corona en de steeds complexere milieuregelgeving willen verkopen.'

Bij het buitengaan moet hem nog iets van het hart. 'We doen in Frankrijk het radioactieve bodem- en stabiliteitsonderzoek van alle 56 Franse kerncentrales. Hier verloopt de controle van de Belgische kerncentrales via Tractebel, een dochter van uitbater Suez. Daar kan je je op zijn minst vragen bij stellen. Ik voel me in elk geval geruster over de veiligheid van de Franse dan die van de Belgische kerncentrales (aarzelt even) en veel ministers waarmee ik in contact kom, denken er hetzelfde over.'