Uit liefde voor het plastic blokje

Klak-klik-klak. Als ik het eerste zakje openscheur, vallen honderden plastic blokjes met kale tikken op mijn tafel. Uit deze bouwsteentjes moet een 44 centimeter hoge replica van het Vrijheidsbeeld verrijzen, mijn eerste Lego-set sinds, en dat is een ruwe gok, de vroege jaren 90. Even ben ik geïntimideerd door de 1.685 onderdeeltjes en de ruim 100 pagina’s dikke handleiding. Maar dan denk ik aan het Harry Potter-kasteel of de imposante Millennium Falcon, sets van meer dan 6.000 stukjes, en vraag ik me af: is deze set dan toch een beetje kinderspel?

Mijn zonen van 6 en 3, verzot op de politie- en brandweertaferelen van Lego City, komen jaloers kijken en snappen heel even niet dat papa nu ook zijn eigen blokjes heeft. Als ze slapen en de avond verder leeg is, sla ik het boekje open bij stap één, begin ik aan de eerste laag van de hypergedetailleerde, zandkleurige sokkel en werk ik geduldig mijn weg naar boven.

‘Het Vrijheidsbeeld, ja, dat is een mooie’, zegt Bert Van der Auwera. De zelfstandige consultant en voormalige beleidsadviseur van voetbalclub RSC Anderlecht is al jaren fervent met Lego bezig. Zijn woonkamer puilt uit: de Batmobile, het Beatles-portret, de draaimolen, het Internationaal ruimtestation. Het is maar een greep uit de collectie. En dan zijn er nog de stapels dozen die wachten om uitgepakt te worden. Altijd is er een set in aanbouw - nu werkt hij aan de NASA-maanlander. ‘Een magnifieke constructie.’

‘Ik noem mezelf een klassieke bouwer’, zegt Van der Auwera. ‘Alle zakjes met blokjes gaan eerst in een grote doos. Dan is het soms een kwartier zoeken naar het juist blokje. Maar ze door je vingers laten glijden, is een deel van de ervaring. Dat is het echte bouwen. Enorm rustgevend. Dan kan ik soms vergeten te eten of drinken. Die focus helpt om zware werkweken vol onderhandelen en problemen oplossen te compenseren.’

De 38-jarige Van der Auwera is een doorgewinterde AFOL, een Adult Fan of Lego. Het fenomeen dat Lego door alle generaties verslonden wordt, is bijna even oud als de iconische minimannetjes - minifigs - met hun gele hoofd zelf. AFOLs vormen een bruisende en creatieve gemeenschap op het internet en in de echte wereld, met verenigingen en beurzen. Steeds minder zijn volwassenen de buitenbeentjes onder de Lego-fans. Het bijna 90 jaar oude Deense speelgoedbedrijf bedient volwassenen almaar meer als een belangrijke en specifieke doelgroep en maakte Adults Welcome dit jaar tot een van de hoofdthema’s in zijn globale marketing.

Lego wil weinig details kwijt over hoe het die strategie precies aanpakt en houdt het bij ‘inspelen op volwassen interesses’, met sets als het Central Perk-café van de tv-serie 'Friends' of de Ducati Panigale racemoto. ‘De bouwuitdaging moet gepast zijn’, zegt de Belg Vincent Andries, sinds dit jaar brand manager voor Adults. ‘Het is belangrijk dat het eindresultaat iets is dat je met trots als een decoratief element in je woonkamer of bureau kan neerzetten.’

David Beckham

De timing kon amper beter, nu iedereen thuiszit met meer tijd en minder om handen. Lego is een van de boomende tijdverdrijven in dit virusjaar. In ons land leidde het VTM-programma 'Lego Masters', waarin hobbyisten de meest waanzinnige ontwerpen bij elkaar verzonnen en bouwden, tot een golf van bouwwoede, pal in de eerste pandemiegolf in de lente. Ook ce­le­bri­ty’s komen uit de kast. David Beckham showt zijn bouwsels op Instagram, Orlando Bloom noemt het een ‘geruststellende’ quarantainebezigheid en voetballer Leandro Trossard doodde in de lange competitieloze periode tijd door de Taj Mahal in elkaar te steken, een set van meer dan 5.000 blokjes.

Lego is een lockdownhit, zegt ook Niels Christiansen, de CEO van de grootste speelgoedbouwer ter wereld. ‘Meer families spelen en leren samen met Lego-blokjes en we zien meer volwassenen dan ooit die van onze uitdagendere sets genieten’, zei hij bij de cijfers over de eerste jaarhelft. Daarin boekte Lego 15,7 miljard Deense kroon (2,1 miljard euro) omzet, een stijging van 7 procent. Geen wonder dat Lego blij is dat het groeit bij een doelgroep die bereid is 450 euro neer te tellen voor speelgoed als de 65 centimeter lange, bewegende Liebherr R9800-graafmachine.

‘Meer mensen grijpen in deze tijden naar Lego voor het heilzame effect’, zegt Peter De Smet. De 44-jarige grafisch ontwerper uit Lokeren is een van Vlaanderens meest vocale AFOLs op sociale media. Zijn passie uitdrukken in cijfers is moeilijk: hij is het overzicht kwijt over hoeveel sets zijn verzameling telt. Voor hem is nostalgie - een sentiment waar Lego slim op inspeelt met sets die herkenbaar zijn voor iedereen die opgroeide in de jaren 80 en 90 - het belangrijkste criterium als hij kiest waaraan hij zijn geld en tijd uitgeeft. Heel veel Star Wars, onder andere. De meeste emotionele waarde hangt aan zijn Jabba’s Sail Barge, een zeilschip uit de reeks, die hij kreeg uit de giftshop van Legoland in Denemarken. Een recent pronkstuk is de Ecto-1, de Cadillac van de eighties filmhit 'Ghostbusters'.

#blokdown

De Smet lanceerde bij het begin van de coronapandemie op sociale media de hashtag #blokdown, waarmee Lego-bouwers vanuit hun isolement hun afgewerkte creaties delen. Zo viel hem op hoe populair de hobby is. ‘Bij al dat thuiswerken vervaagt de grens tussen werk en privé. Dankzij Lego kan je die buitenwereld afsluiten. Lego bouwen dwingt je in het moment te leven. Dat brengt rust in je hoofd. Het is een vorm van bezinning. En het is makkelijk om eraan te beginnen: doos bestellen en stapjes volgen.’

Lego zet zich voor zijn meerderjarige doelgroep in de markt als een gezonde remedie tegen de ziektes van deze tijd, en mikt actief op de moderne, gestresseerde werkmens. De burn-outgeneratie, zeg maar, die gebukt gaat onder werkdruk en door sociale media gevoede fomo, de fear of missing out. ‘Meer en meer mensen ontdekken Lego als een manier om te ontspannen en te deconnecteren van de drukke wereld’, zegt Andries. Op zijn website publiceerde het bedrijf een handleiding die stap voor stap uitlegt hoe blokjes stapelen helpt om aan mindfulness te doen, volgens Lego een meditatievorm ‘die vraagt om alle gevoelens en sensaties in het lichaam te erkennen zonder ze te beoordelen’. Het zesdelige stappenplan om mindful te bouwen begint bij ‘zoek een comfortabele plek’, en eindigt bij ‘rond niet te abrupt af’.

‘Het is therapeutisch om blokjes vast te zetten en los te maken. Het helpt me om te denken’, zegt Abbie Headon. De Britse is schrijfster van zelfhulpboeken en bracht een jaar geleden, toen ‘lockdown’ een curieus woord was, in opdracht van Lego het boek ‘Build Yourself Happy’ uit. Het was oorspronkelijk bedoeld als een boek over hoe Lego tot kalmte leidt, maar dat werd geluk. Lego komt van ‘leg godt’, Deens voor ‘speel goed’. Dat positieve nut van spelen is de essentie, zegt Headon in een Zoom-gesprek vanuit haar huis in Portsmouth.

Volgens haar hoeft dat helemaal niet altijd met constructies van duizenden onderdeeltjes, ook niet voor volwassenen. ‘Volwassenen mogen het vrije spel, zoals kinderen dat doen, niet uit het oog verliezen. Kinderen zetten wat blokjes op elkaar en zeggen: 'Kijk een auto!' Dat is het soort laagdrempelige, vrije fun waar je als volwassene zelden nog de kans toe krijgt.’

Zelf bouwde Headon op de eerste dag van de lockdown in maart, haar verjaardag, de skyline van Tokyo, die ze even voor de webcam haalt. ‘Ik was er heel geconcentreerd mee bezig, maar niet op een pijnlijke manier.’ Nu heeft ze altijd Lego binnen handbereik. ‘Het kalmeert voor mij het deel van je hersenen dat constant zeurt: ‘Must check the news’. We krijgen voortdurend beetjes slecht nieuws ingelepeld en dat is slecht voor je. Lego is ideaal om iets positiefs te doen in de plaats.’

Ik kan er me iets bij voorstellen. Na een uurtje bouwen en klikken is de onderste laag van het voetstuk van mijn mini-Vrijheidsbeeld, in al zijn perfecte symmetrie, afgerond. Ik ben nog niet in de helft van de helft, maar herken al een zeker gevoel van voldoening. En: ik ben al die tijd niet afgeleid door een retweet of een e-mail die binnenkomt op mijn telefoon.

Maar psychiater Edel Maex, een mindfulnesspionier in ons land en het hoofd van de ZNA Stresskliniek in Antwerpen, is eerder sceptisch over dat discours over mindfulness. Hij plaatst Lego, samen met ontspanningsvormen als breien of kleuren, onder relaxatie. ‘Met relaxen is niets mis, maar het is geen mindfulness. Relaxen is even stoppen. Mindfulness is stoppen en kijken naar de werkelijkheid en zo de balans vinden om te leren omgaan met de moeilijke en makkelijke dingen.’

Maex noemt Lego een spel dat niet te complex is, maar wel boeiend genoeg om de aandacht vast te houden. Het is logisch dat dat boomt in deze tijden van spanning en verhoogde stressniveaus. Maar hoe krijg je je geest echt rustig? Alleen door je leven rustiger te maken. Relaxatie is hetzelfde als heel even je leven rustiger maken. Daarna zit je weer in de maalstroom.’

Het is dus niet langer de bedoeling dat enkel speelgoedgeeks en diehard dilettanten hun weg naar Lego vinden, maar ook de gelegenheidsbouwers. Voor Lutgart Van der Auweraer, wiskundeleerkracht in Mechelen, bood het beetje extra vrije tijd de afgelopen maanden de kans af en toe een doos losse blokken uit te kieperen over een tafel en de inspiratie van het moment de vrije loop te laten. Ze maakte onder meer een zeepdispenser en een strandtafereel, constructies die maar kort leefden. In de extra week herfstvakantie sneed ze wel een grote set aan en werkte ze aan de gifgroene Lamborghini Sián FKP 37 van Lego Technic.

‘Hoewel ik geen rijbewijs heb, hou ik om een of andere reden blijkbaar van de grote Lego-auto’s’, zegt de 48-jarige Van der Auweraer. ‘Het is gewoon aangenaam om een plan te volgen en stapsgewijs zo’n auto te zien groeien. Er zit zo veel detail in, je bouwt een hele versnellingsbak die uiteindelijk niet eens zichtbaar is. Ik heb veel ontzag voor het ontwerp. In de ene set kan een blokje een onderdeel zijn van een skelet, maar in een andere is hetzelfde blokje een gevelornament.’

Dat Lego-fans in vele maten en soorten komen, weet Nancy Jennings. De professor mediacultuur aan de Amerikaanse universiteit van Cincinnati deed onderzoek naar de community en ondervond dat stereotypen niet echt bestaan. Wel pikken de meeste volwassen Lego-gebruikers de draad van hun kinderjaren op. Sommigen omschrijven die, waarin Lego aan de kant ging wegens niet cool genoeg, als de ‘dark years’. Er zijn artiesten die Lego hun ‘medium’ noemen. Anderen brengen hun liefde voor de blokjes terug tot de bevredigende manier waarop ze op elkaar passen, zegt Jennings.

Familiebedrijf met oerwaarden

Opvallend: veel fans van de blokjes en de figuurtjes zijn ook fan van het bedrijf zelf en zijn oerwaarden als speelsheid en creativiteit. Lego-liefhebbers praten met veel respect over de Deense familieonderneming, opgericht in 1932 in het atelier van Ole Kirk Christiansen, een timmerman uit Billund, een dorp in het centrum van Jutland. De founding father maakte aanvankelijk houten speelgoed en lanceerde de nog altijd gebruikte slogan: ‘Alleen het beste is goed genoeg.’ In 1958 patenteerde de firma haar archetypische plastic blokje (gemaakt van, om precies te zijn, de kunststof acrynolitril-butadieen-styreen of ABS) dat door zijn klikmechanisme eindeloos veel mogelijkheden heeft. Vandaag is Lego, nog altijd in de private handen van de familie, in cursussen bedrijfseconomie een schoolvoorbeeld van succesvolle innovatie, met vertakkingen in films, games en pretparken en licentiedeals met de grootste merken ter wereld.

In Billund lag ook de kiem van de hobby van Kimberly Vergucht (34) uit Deinze. Na een bezoek aan het Lego House met een vriendin twee jaar geleden groeiden de fascinatie en het idee om voor het eerst voor zichzelf een set te kopen van Lego Ideas. Dat is een reeks met ontwerpen van verwoede fans - MOCs in het jargon, wat staat voor My Own Creation - die het schopten tot product na een stemming in de community. Vergucht koos voor de boomhut, waarvan je de groene bladeren kan vervangen in geelbruine als het seizoen wisselt. ‘Een supermooie set.’

Voor Vergucht, policy officer bij de nichebank CKV, is bouwen een uitlaatklep voor een mentaal belastende job. Momenteel wordt haar keukentafel ingepalmd door het Harry Potter-kasteel, waarvan de handleiding uit vier boeken bestaat. Haar favoriet is de replica van de 8bit-spelcomputer van Nintendo - met een bewegende Super Mario - vanwege het technische vernuft. ‘Het vermaak zit in het volgen van de instructies van het ingenieuze design. Ik maak ook graag IKEA-kasten.’ En het kan ook omgekeerd, zegt ze. ‘Vorig weekend heb ik de boomhut stap voor stap weer afgebroken en de blokjes in zakjes gestopt om aan een vriendin te geven, zodat ze het bouwplezier ook eens kan beleven.’

Lego is bij uitstek een manier om niet alleen steentjes, maar ook familieleden samen te brengen. Ook Werner Vandenbruwaene, een 36-jarige advocaat aan de Brusselse balie, is een casual bouwer die de ervaring vooral deelt met zijn zoon van 9. ‘Het is een kunst om dingen te blijven verzinnen waar geen scherm bij betrokken is.’ Hij heeft een voorliefde voor architecturale sets en begint, net als elke Lego-liefhebber die ik sprak, watertandend over het Colosseum dat Lego volgende week uitbrengt. Dat wordt de grootste set ooit, met bijna 10.000 stukjes (prijs: 500 euro) en lijkt op een grote test van Lego om te zien hoe ver de liefde van de fans reikt.

Toch zou Vandenbruwaene het geen hobby noemen, zoals schaken dat wel is. ‘Want dat vereist regelmaat, en die is er niet. Op de momenten dat ik bouw, krijg ik wel het gevoel dat ik letterlijk iets constructiefs doe. Speelgoed voor volwassenen? Daar is niets vreemds aan. Ik heb zeker niet het gevoel dat ik met iets kinderlijks bezig ben.’

Daar kan ik me in vinden als ik naar het Vrijheidsbeeld in opbouw naast mijn computer kijk. Na de voltooiing van de onderste laag neem ik me voor me vooral niet te haasten. Ik tel uit dat ik nog voor meerdere uren een doelgerichte en analoge bezigheid heb. En dat is tegenwoordig wat waard.