Gepoker om miljoenen voor gascentrales

‘Zoals dat gaat bij veilingen zal iedereen wachten tot het laatste halfuur om zijn kaarten op tafel te leggen’, zegt een topmanager uit de Belgische energiewereld. ‘We zijn nog volop de laatste berekeningen en af- wegingen aan het maken over hoe we zullen bieden. Er staat veel op het spel.’

Tegen vanavond 17 uur sluit een eerste cruciale subsidieveiling voor energie-investeerders in België. Ze moeten dan hun bod indienen, waarin ze aangeven hoeveel subsidies ze nodig achten om investeringen in nieuwe stroomproductiecapaciteit rendabel te krijgen. De ontwikkelaars met de minste euro’s per megawatt krijgen daadwerkelijk de subsidies die ze vragen. Voor de kandidaten wordt het nagelbijten tot eind oktober, wanneer netbeheerder Elia de winnaars bekendmaakt.

Het capaciteitsmechanisme (CRM) moet maken dat het licht blijft branden als tegen eind 2025 de Bel- gische kerncentrales stoppen met draaien. De federale regering voorziet dat ze de komende vier jaar 6 gigawatt (GW) aan nucleair vermogen zal sluiten, vorig jaar nog goed voor 40 procent van de Belgische stroomvoorziening. Minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) rekent op het steunmechanisme om te maken dat er voldoende vervanging komt. In de veiling die vandaag wordt afgeklopt, verwacht ze 2,3 gigawatt nieuwe capaciteit te contracteren. Dat zou overeenkomen met twee à drie grote nieuwe gascentrales, eventueel aangevuld met enkele kleinere batterijparken, opslag- en vraagsturingsprojecten.

Na jaren van voorbereiding is het voor investeerders moneytime. Voor een grote nieuwe gascentrale kan het subsidiebedrag oplopen tot maximaal 60 miljoen euro per jaar. Over een looptijd van 15 jaar dikt de steun dan aan tot 900 miljoen euro, terwijl de initiële investering zo’n 400 tot 500 miljoen euro bedraagt.

Of het zover komt, zal afhangen van de veiling. Als er veel kandidaten meedoen, zullen ze zich concurrentieel moeten positioneren om de steun binnen te halen. Maar als door onzekerheid over de vergunningen meerdere kandidaten afhaken, dreigt de kostprijs van het CRM- mechanisme toe te nemen. De factuur zal dan bij de belastingbetaler of de stroomverbruiker belanden.

1. Wie krijgt subsidies?

Hoewel alle ogen gericht zijn op de bouw van nieuwe gascentrales, gaat het CRM- subsidiemechanisme veel breder. Het systeem moet maken dat er voldoende productiecapaciteit is in België om verbruikspieken tot 13 à 14 gigawatt te kunnen opvangen - typisch op een koude winteravond zonder wind- en zonne-energie. Om dat doel te halen, kunnen zowel nieuwe als bestaande elektriciteitscentrales aanspraak maken op ondersteuning.

Er wordt in de eerste veiling al voor 7,3 gigawatt aan steun toegekend. Ook het bestaande park aan gascentrales komt in aanmerking als ze zich engageren om na 2025 te blijven bijdragen aan de bevoorradingszekerheid. Ze kunnen - op een uitzondering na - maximaal 20.000 euro krijgen per megawatt (MW). Ze moeten daarvoor jaar na jaar in een nieuwe veiling een contract binnenhalen. Ze spelen zo in een andere categorie dan de nieuwbouwgascentrales, die 15 jaar tot 75.000 euro kunnen incasseren per MW.

In theorie komen alle technologieën in aanmerking voor subsidies, gaande van nucleair of windenergie tot gasturbines en biomassa. Maar in de praktijk is een groot deel van de steun voorbestemd voor gascentrales. Productie die elders al subsidies ontvangt, wordt uitgesloten. De grootste groep bestaande zonneparken, windturbines of kleinere warmtekrachtcentrales (WKK) kunnen dus geen tweede keer langs de kassa passeren.

Ook kernenergie is de facto uitgesloten omdat de huidige wet op de kernuitstap geen ruimte laat voor nucleaire productie na 2025. Daarnaast wordt ook een correctiefactor toegepast die maakt dat bijvoorbeeld weersafhankelijke hernieuwbare energie minder ontvangt per MW wegens de lagere zekerheid.

Toch zijn er een paar opkomende technologieën die naast gasgestookte centrales een rol hopen te spelen. Volgens onze informatie zullen een of meer grote batterijparken een poging wagen naast projecten rond vraagbeheer. Een verzameling van grote verbruikers engageert zich dan om tegen betaling op momenten van schaarste hun verbruik terug te schroeven.

‘Het zou me niet verbazen als de totale capaciteit aan vraagbeheer van ons en onze collega’s volstaat om een kleine gascentrale van pakweg 400 MW te vermijden’, zegt Cedric De Jonghe, directeur van Flexcity, gespecialiseerd in het bundelen van grote verbruikers. ‘We hebben onder andere grote industriële spelers, ziekenhuizen en een farmaceutisch bedrijf kunnen engageren om mee te doen aan deze eerste CRM-veiling. Het potentieel was nog groter geweest zonder de hoge drempels voor nieuwe technologieën.’

2. Hoeveel zal het kosten?

De energieconsultant Haulogy raamde begin dit jaar de kosten voor CRM op gemiddeld 238 tot 253 miljoen euro per jaar tussen 2025 en 2040. Het is een beredeneerde gok, maar het uiteindelijke bedrag zal afhangen van de veiling zelf. Onder andere de federale energiewaakhond CREG plaatste al vraagtekens bij de Haulogy-studie. De aanname dat uitbaters van bestaande centrales 0 euro subsidie zullen vragen, lijkt weinig realistisch.

Ook het N-VA-Kamerlid Bert Wollants vreest dat de uiteindelijke factuur hoger zal oplopen. ‘Het is afwachten’, zegt hij. ‘Niemand weet echt hoe de veiling zal verlopen en aanbieders houden hun kaarten tegen de borst. Het ergste is dat we nog altijd niet weten hoe de regering alles wil financieren.’

Minister Van der Straeten heeft zich geëngageerd dat het federale gedeelte op de energiefactuur niet omhoog mag. Als er een toeslag komt op de energie rekening van gezinnen en bedrijven om het CRM te financieren, zal een ander gedeelte worden doorgeschoven naar de algemene middelen, lees de belastingbetaler.

In de entourage van Van der Straeten klinkt het dat het CRM-mechanisme een Siamese tweeling wordt met de energienorm, die ze later dit jaar wil voorstellen en die moet vermijden dat de energiefactuur sneller oploopt dan in de ons omringende landen.

De uitkomst van deze eerste veiling zal nog niet direct volledige duidelijkheid geven over het prijskaartje. Ook in de komende jaren komen er nog subsidieveilingen om bij te sturen. In 2024 volgt nog een belangrijk veilingmoment voor onder andere batterijprojecten en centrales in onze buurlanden die al een jaar later kunnen bijspringen voor de Belgische bevoorrading.

3. Vormen de vergunningen een struikelblok?

Aanvankelijk waren er meer dan genoeg kandidaten om de nood aan 2,3 GW nieuwe capaciteit op te vangen. Engie Electrabel had projecten klaar voor grote gascentrales in Vilvoorde, Les Awirs en Amercoeur. Luminus had plannen in Seraing en Wondelgem, Eneco in Manage, RWE in Dilsen-Stokkem en het chemiebedrijf Tessenderlo in de gelijknamige gemeente. Samen kwamen die projecten aan zowat 6 GW, veel meer dan nodig.

Toch ontstond de jongste maanden onzekerheid omdat verschillende bedrijven op vergunnings- problemen stuitten. De deputatie van de provincie Vlaams-Brabant weigerde een omgevingsvergunning voor het project van Electrabel in Vilvoorde. RWE ving ook in hoger beroep bot bij Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA).

De projecten die wel een vergunning kregen, moesten afrekenen met burgerprotest. Actiegroepen zoals Tegengas gingen in beroep waardoor op dit moment nog niemand definitief zeker is van een werkbare vergunning. Het burgercollectief stuurde woensdag nog een persbericht waarin het waarschuwt naar de Raad van State te zullen trekken tegen de vergunning van Luminus in Seraing en die van Eneco in Manage. In Vlaanderen heeft minister Demir de sleutels in handen en is het nog wachten op een oordeel over Tessenderlo, Wondelgem en Vilvoorde.

‘Het is een reëel risico dat er te weinig investeringsprojecten meedoen en de veiling onvoldoende capaciteit oplevert’, zegt Bram Claeys, energie-adviseur bij de Europese denktank RAP. ‘Bedrijven die geen milieuvergunning hebben, zullen de gok moeten wagen of ze aanbieden of niet.’

Lang werd aangenomen dat investeerders het niet zouden aandurven mee te dingen zonder vergunning. Als ze de steun binnenhalen, zijn ze ook contractueel verplicht die capaciteit te leveren. Op het terugtrekken van een project staan boetes.

Een rondvraag de jongste dagen leert dat verschillende investeerders toch met hun project doorzetten, ook al is de vergunning nog niet binnen of kan ze nog aangevochten worden.

‘De boetes voor een grote gascentrale bedragen 4 à 5 miljoen euro als je uiteindelijk door vergunningsproblemen toch niet kan bouwen’, zegt een topmanager die eerder in dit stuk al aan het woord kwam. ‘Als je dat bedrag bekijkt op de totale investering met een looptijd van 15 jaar is het niet onoverkomelijk. Je kan dat risico incalculeren in je bod tijdens de veiling. Uiteindelijk zal iedereen voor zichzelf de inschatting maken hoe groot de kans is dat projecten finaal vergund zullen raken. Als je weet dat je een sterk dossier hebt, hoef je je door potentiële boetes niet te laten afschrikken. De kans bestaat natuurlijk dat het de prijs van de CRM-veiling zal opdrijven als iedereen dat extra risico incalculeert.’

Ook een andere kandidaat-investeerder, die pas tegen de sluiting van de veiling een beslissing zegt te zullen nemen ziet de mogelijke boetes niet als een onoverkomelijk struikelblok. ‘Een veel groter risico is dat je het project straks in gang zet en grote kosten begint te maken. Als je dan achteraf zonder werkbare vergunning valt, zit je met een veel groter probleem van stranded assets en zware reputatieschade.’

Eneco kreeg aanvankelijk wel een vergunning, maar moest een derde van de CO₂-uitstoot afvangen - volgens het energiebedrijf totaal onrealistisch. Het ging in beroep en haalde zijn slag thuis. De bevoegde Waalse ambtenaar kende vorige week een nieuwe vergunning toe waarin de CO₂-voorwaarde wegvalt.

‘Voor ons is het uitermate belangrijk dat we nu met het project kunnen doorgaan en deelnemen aan de veiling’, zegt Serge Baudhuin, manager van het Eneco- project in Manage. ‘Tot vandaag hebben de grootste twee spelers Engie en Luminus samen nog meer dan 80 procent van de productiecapaciteit in handen. Dit is een unieke kans voor een derde speler zoals wij om de markt open te breken.’

4. Gaan de kerncentrales dicht?

De uitkomst van de eerste subsidieveiling eind oktober wordt bepalend voor de discussie in de federale regering over de kernuitstap. In het regeerakkoord is weliswaar de ambitie opgenomen om alle zeven de Belgische kerncentrales te sluiten, maar er is ook een terugvalpiste ingeschreven. Als na de eerste veiling blijkt dat de bevoorradingszekerheid niet gegarandeerd is of de elektriciteitsprijzen te veel zullen stijgen, kan de regering alsnog beslissen twee kerncentrales langer open te houden.

Vooral MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez stuurt aan op een levensduur- verlenging, maar ook Vooruit-voorzitter Conner Rousseau is de idee genegen. De huidige recordprijzen voor CO₂ en aardgas geven hen extra munitie om niet nog afhankelijker te worden van de fossiele brandstof.

UGent-professor Johan Albrecht kreeg de opdracht de prijsimpact in kaart te brengen, maar energiespecialisten verwachten niet dat het openhouden van 2 gigawatt nucleaire capaciteit veel impact zal hebben. De prijzen op de elektriciteitsmarkt worden ook nu al grotendeels bepaald door aardgas. Zelfs vandaag, met alle kerncentrales nog actief, blijft België niet gespaard van de prijs- explosies op de Europese elektriciteitsmarkten.

Het openhouden van 2 GW aan kerncentrales zou ook niet betekenen dat er geen nood meer is aan nieuwe gascentrales. De netbeheerder Elia gaat er voorzichtigheidshalve van uit dat op ieder moment een van de twee kerncentrales kan uitvallen. Daardoor zou zelfs bij een levensduurverlenging nog altijd nood zijn aan 1,3 gigawatt nieuwe capaciteit, het equivalent van twee gascentrales.

De vraag is in hoeverre het plan B nog haalbaar is. De uitbater Engie Electrabel heeft duidelijk laten verstaan dat de bladzijde is omgeslagen en dat hij een levensduurverlenging van Doel 4 en Tihange 3 niet meer ziet zitten. Er is niet meer voldoende tijd voor de uitbater om de noodzakelijke vernieuwingswerken rond te krijgen en Parijs zou na het geweifel in de Wetstraat niet meer bereid zijn 1 miljard euro te investeren in een levensduurverlenging.