‘Kerncentrales openhouden? Deze zomer is deadline'

Al van ver in de verlaten polders van Doel doemen de twee koeltorens op die hun waterdamp uitblazen in de koude ochtendlucht. De dubbele wolkenkolom doet anders vermoeden, maar van de vier kerncentrales in Doel liggen er twee stil. De twee oudste reactoren, Doel 1 en Doel 2, ondergaan voor de tweede winter op rij een make-over.

Uitbater Engie Electrabel kreeg in 2015 de toestemming om beide centrales tien jaar langer open te houden, maar moest dan wel 700 miljoen euro investeren in de vervanging van oude onderdelen en extra veiligheidssystemen. Voor Electrabel is het een van de grootste renovatiewerken sinds het begin van de nucleaire geschiedenis in België midden jaren 70.

Naast het reactorgebouw van Doel 2 staat een enorme kraan van Sarens. Vervangstukken, machines, stellingen en werkmateriaal liggen verspreid over de site. En onder het toeziend oog van een patrouille zwaarbewapende militairen lopen arbeiders van verschillende bouwbedrijven af en aan om de werken tegen maart af te krijgen.

Electrabel telt normaal ruim 1.000 werknemers op de site in Doel, maar bij grote werkzaamheden zoals nu komen daar nog eens tot 2.500 mensen bij van leveranciers en onderaannemers. In de enorme machinezaal van Doel 1 controleren arbeiders de schoepen van een stoomturbine. Een beetje verder lassen mannen in blauwe overalls metalen stukken aan elkaar, terwijl een vorklift manshoge buizen aflevert die zopas een likje verf kregen.

Bocht van 180 graden

Het is de eerste grote oefening in ons land om kerncentrales langer open te houden. Volgens de oorspronkelijke planning zouden Doel 1, Doel 2 en Tihange 1 in 2015 dichtgaan, nadat ze 40 jaar stroom hadden geleverd. De kwestie leidde in de Wetstraat tot een opeenvolging van koerswijzigingen. Nadat Electrabel drie jaar aan een gedetailleerd renovatieplan voor de verlenging van de levensduur van Doel 1 en 2 had gewerkt, maakte de regering-Di Rupo in 2012 een kruis over die plannen. De regering-Michel besliste twee jaar later alsnog dat ze open mochten blijven.

‘Het was alsof je een olietanker plots vroeg te stoppen, een bocht van 180 graden te maken en terug te varen’, zegt Peter Moens, directeur van de kerncentrales in Doel. ‘Doel 1 heeft bijna een jaar stilgelegen voor de wetswijziging klaar was die toeliet toch voort te doen. Een paar van onze werknemers waren ondertussen vertrokken of met pensioen. We hebben halsoverkop 300 mensen moeten aanwerven om alles op tijd rond te krijgen. Dat de politieke beslissing zo laat kwam, heeft ons twee à drie jaar vertraging bezorgd. Het is ons gelukt, maar onze mensen zijn tot het uiterste moeten gaan. Werknemers konden soms amper vakantie nemen en het aantal overuren bereikte de limiet.’

Het resultaat van die ommekeer is dat de vernieuwingswerken die nodig waren voor de levensduurverlenging vijf jaar na datum nog niet klaar zijn. ‘Onze voorbereidingen hadden twee jaar in de schuif gelegen en onze mensen waren de sluiting al aan het voorbereiden’, zegt Moens. ‘Je kan dat niet in een knip terugdraaien. Bij sommige nucleaire vervangstukken duurt het drie jaar voor die geleverd kunnen worden. Het gaat om complexe onderdelen waarvoor speciale inspecties nodig zijn vóór de installatie. Dat probleem dreigt alleen maar prangender te worden, want door de kwaliteitseisen slinkt het aantal leveranciers dat nucleaire wisselstukken wil of kan leveren. We bestuderen zelfs of we al een reserve aan vervangstukken moeten opbouwen, voor als ze niet meer te verkrijgen zijn als we straks kerncentrales langer openhouden.’

‘Gloednieuwe oldtimers’

De reactoren in Doel moesten de voorbije jaren meermaals worden stilgelegd door problemen: een lekkende leiding, scheurtjes in het beton en zelfs sabotage van een stoomturbine. Volgens sommigen zijn de mankementen tekenend voor installaties die hun beste tijd gehad hebben. Maar bij Electrabel doen ze er alles aan om het beeld te counteren dat de kerncentrales een terminale patiënt zijn die met een infuus nog wat langer in leven wordt gehouden. De communicatiedienst vermijdt zo veel mogelijk de term ‘levensduurverlenging’ en spreekt liever van een ‘uitbatingsduurverlenging’.

‘Sommigen wekken de indruk als zouden de kerncentrales uit elkaar vallen, maar dat is een karikatuur’, benadrukt Moens. ‘Er is geen enkele andere industrie die zo rigoureus gecontroleerd wordt als de onze. Wij krijgen zo’n 50 audits per jaar in iedere centrale. Wie doet alsof de kerncentrales gammele oldtimers zijn, vergeet dat bijna alles wat erin zit vervangen is of grondig onderhouden. De behuizing is nog dezelfde maar de motor, de banden, de bedrading, het besturingssysteem, de remblokjes, de binnenbekleding, bijna alles is nieuw!’

Electrabel investeert jaarlijks 65 miljoen euro in onderhoud in Doel, maar met de levensduurverlenging van Doel 1 en 2 komt daar nog eens 700 miljoen bovenop aan vernieuwingswerken en extra veiligheidsmaatregelen. De stoomturbines zijn gloednieuw. Op de bodem van de Schelde zit een reusachtige nieuwe zeef om ieder uur miljoenen liters koelwater op te pompen. Leidingen, kleppen, pompen, motoren, kilometers aan bedrading, elektrische schakelaars, instrumentenkasten,… De lijst aan vervangingen is enorm. Alle werken in het nucleaire gedeelte gebeuren bovendien in drievoud. Als ergens een pomp of klep uitvalt, zijn er minstens twee reserve-installaties die het kunnen overnemen.

In de nasleep van de kernramp in Fukushima werden de veiligheidsnormen nog aangescherpt. Zo moesten een afvoerpijp en een filtergebouw worden geplaatst om bij een incident druk af te laten uit de betonnen reactorbunker zonder dat radioactiviteit in de atmosfeer belandt. Er kwamen extra dieselgeneratoren als back-up om de kerncentrales veilig te houden als het elektriciteitsnet uitvalt. En Electrabel plaatste een speciaal gebouw met noodpakketten, brandweerwagens, camions en bulldozers om bij bijvoorbeeld een aardbeving puin te ruimen. Bij een ramp moet de site 72 uur kunnen blijven draaien zonder hulp van buitenaf.

De kerncentrales behoren tot de meest beveiligde installaties van ons land en het is uitzonderlijk dat een journalist, een politicus of een ingenieursstudent toegang krijgt tot het nucleaire gedeelte, de zogenaamde warme zone. Iedereen die binnenkomt, moet vooraf een aanvraag indienen en ondergaat een grondige screening door de Staatsveiligheid.

We passeren door een opeenvolging van sluizen en poortjes. Bij het binnen- en buitengaan worden we ongemerkt gewogen om te zien of we niets binnen- of buitensmokkelen. Deuren gaan pas open na een persoonlijke code en een handscan, de veiligere versie van de vingerafdruk. Tot slot moeten we even in de camera kijken en door een toestel om te meten of we geen radioactieve besmetting opliepen.

Stralingslimieten

In een enorme hal tussen de kernreactoren van Doel 1 en 2 liggen gebruikte brandstofstaven te rusten op de bodem van een ‘zwembad’ van ruim 10 meter diep. De splijtstof moet tot vier jaar afkoelen in helderblauw water, waarin boorzuur zit om de vrijkomende neutronen en straling op te vangen. Aan de muur hangt een reddingsboei voor als iemand in het water valt. ‘Dat is in het verre verleden wel eens gebeurd’, klinkt het. ‘Gelukkig houdt het water de straling tegen.’

De dosimeter, een apparaatje dat meet hoeveel straling we oplopen, geeft bij het buitengaan 1 microsievert aan, een twintigduizendste van wat in een jaar wettelijk is toegelaten voor iemand die in een kerncentrale werkt. Moens stelt ons gerust. ‘De straling die je tijdens deze rondleiding hebt opgelopen, is verwaarloosbaar. Als je het vliegtuig naar Australië neemt, word je aan meer kosmische straling blootgesteld dan tijdens dit bezoek.’

Heel af en toe wordt een werknemer tijdelijk op non-actief gezet als hij de jaarlijkse stralingslimiet dreigt te overschrijden. Zo mochten in 2018 twee techniekers een paar maanden de nucleaire zone niet binnen nadat ze tijdens het herstellen van een lekkende leiding in Doel 1 de stralingslimiet van Electrabel hadden overschreden.

Deadlines en rekensommen

Voor de werknemers van Electrabel is het een wrang idee dat volop geïnvesteerd wordt in centrales die binnen een paar jaar onherroepelijk dichtgaan. Bij Doel 1 en 2 staan zes fonkelnieuwe hoofdtransformatoren te knisperen. Die installaties om de elektriciteit onder hoogspanning te brengen gaan normaal zeker 40 jaar mee. In Doel zullen ze nog maar vijf jaar dienst kunnen doen. Moens haalt de schouders op. ‘Sommige medewerkers hebben het daar moeilijk mee’, geeft hij toe. ‘Maar veiligheid is altijd de prioriteit. Wij kunnen niet zomaar werkzaamheden uitstellen als die nodig zijn.’

Voor Electrabel is het geen optie meer Doel 1 en 2 na 2025 langer open te houden. De nucleaire waakhond FANC heeft al laten verstaan dat alle reactorgebouwen bestand moeten worden tegen een zware vliegtuigcrash, bijvoorbeeld van een Boeing 747. Bij de oudste centrales Doel 1 en 2 is dat vandaag niet het geval.

Electrabel heeft de rekensom gemaakt en de investering om de twee oudste reactoren langer open te houden zou hoger uitvallen dan wat er nog aan te verdienen valt. ‘Het wordt al kantje boordje om de huidige investering van 700 miljoen euro tegen 2025 terug te verdienen’, zegt Moens. ‘Ook voor een eventuele uitbatingsduurverlenging van andere centrales moet het economische plaatje kloppen. De nodige investeringen daar zullen minder omvangrijk zijn dan de huidige in Doel 1 en 2, maar Electrabel zal er niet mee doorgaan als het meer kost dan het opbrengt.’

Voorbereiding duurt jaren

Electrabel en zijn moederbedrijf Engie hebben al meermaals aangegeven dat het aan de politiek is te beslissen of de kerncentrales langer open mogen blijven. De twee jongste centrales Doel 4 en Tihange 3 komen daarvoor in aanmerking volgens de uitbater, eventueel ook Tihange 1. ‘We bekijken welke werkzaamheden nodig zijn voor een uitbatingsverlenging’, zegt Moens. ‘Maar er is dringend duidelijkheid nodig.’

Die waarschuwing gaf ook Electrabel-CEO Philippe Van Troeye deze week tijdens een nieuwjaarsreceptie met de pers. Als er pas volgend jaar een federale regering komt die de knoop doorhakt, wordt het erg moeilijk nog een levensduurverlenging door te voeren. Er is een Europees openbaar onderzoek nodig naar de milieu-impact, nieuwe uraniumcontracten afsluiten duurt gauw drie jaar en ook de technische plannen rond krijgen neemt enkele jaren in beslag.

‘Normaal duurt de voorbereiding vijf à zes jaar om de werkzaamheden te plannen, de goedkeuringen te krijgen en bestellingen te plaatsen bij de weinige nucleaire leveranciers’, zegt Moens. ‘Ons personeel heeft ook perspectief nodig, want sommige operatoren kiezen nu de vlucht vooruit en vertrekken. Een lastminutebeslissing zoals bij Doel 1 en 2 kunnen we ons niet nog eens permitteren. De deadline ligt in de helft van dit jaar. Tegen dan moet er een definitieve beslissing zijn of de kerncentrales kunnen openblijven. Electrabel gaat niet nog eens op het allerlaatste nippertje een levensduurverlenging in gang zetten.’