Vlaamse auteur klimaatrapport: ‘De doelstellingen zijn niet streng genoeg’

‘Net Zero’ schreef Joeri Rogelj vorige week op een bordje. Het was zijn persoonlijke boodschap tijdens de virtuele slotceremonie van het rapport van het VN-klimaatpanel IPCC. De 40-jarige Vlaming is onderzoeksdirecteur aan het Londense Grantham Institute for Climate Change and Environment en behoort tot de wereldtop van meest geciteerde auteurs in zijn vakgebied. ‘We moeten zo snel mogelijk naar een nettonuluitstoot’, zegt hij nu het rapport gepubliceerd is. ‘Pas als we de CO₂-uitstoot naar nul krijgen, zal de temperatuur op aarde stoppen met stijgen.’

Rogelj heeft slopende weken achter de rug. Hij trok 14 dagen in bij zijn collega Piers Forster om samen vanuit diens keuken in Harrogate tot diep in de nacht deel te nemen aan zoomsessies waarin de delegaties van de 195 VN-lidstaten soms urenlang onderhandelden over de formulering van één voetnoot. Om stoom af te laten, kon het duo terugvallen op de Spotify-afspeellijst van IPCC-auteurs met nummers als ‘We didn’t start the fire’ (Billy Joel) of ‘Ice Ice Baby’ van Vanilla Ice.

‘Het hielp om een compagnon naast me te hebben, want die urenlange meetings zijn uitputtend’, zegt de Antwerpenaar die al 15 jaar in het buitenland woont. ‘Het kan emotioneel zwaar zijn als landen je formuleringen aanvallen of wetenschappelijke inzichten in vraag stellen. Het is een pijnlijk en moeizaam proces, maar uiteindelijk hebben alle VN-landen de samenvatting van het rapport woord per woord onderschreven. Dat is een enorm belangrijk signaal. Als het nu tot rechtszaken komt, kunnen overheden voor de rechter nog moeilijk ontkennen dat de mens de oorzaak is van de klimaatopwarming.’

Wisten we dat niet al 30 jaar?

Joeri Rogelj: ‘We wisten wel dat er opwarming plaatsvond, maar er waren nog onzekerheden. Nu kunnen we wetenschappelijk voor het eerst onomstotelijk aantonen dat de globale opwarming het gevolg is van de uitstoot van broeikasgassen door menselijke activiteit. Ook het smelten van gletsjers en de extreme weergebeurtenissen die we zien, kunnen we nu linken aan de mens. We hebben verbeterde wetenschappelijke methodes, maar de opwarming ligt intussen ook zo ver buiten de natuurlijke schommelingen dat geen twijfel meer mogelijk is.’

Wat is nog een belangrijke conclusie?

Rogelj: ‘Voor het eerst heeft het IPCC expliciet becijferd wat er gebeurt vanaf de dag dat we netto nul gram CO₂ uitstoten. Als we de emissies tot nul herleiden, veroorzaken we geen verdere opwarming meer. Als we ook de uitstoot van andere broeikasgassen zoals methaan wegwerken en we erin slagen CO₂ opnieuw uit de atmosfeer te halen, kunnen we zelfs langzaam de opwarming weer verminderen.’

Intussen is het duidelijk dat het enkel op papier nog mogelijk is om de globale temperatuurstijging tot 1,5°C te beperken. In de praktijk is die kans verkeken.

Rogelj: ‘Of die doelstelling nog haalbaar is, hangt van het beleid af. Maar zelfs in het meest ambitieuze emissiescenario zijn we niet zeker dat we de opwarming tot 1,5°C kunnen beperken. Wereldwijd bedraagt de CO₂-uitstoot nu jaarlijks zo’n 40 miljard ton. Als we daarmee nog tien jaar doorgaan, wordt het heel moeilijk om de opwarming zelfs tot 1,7°C te beperken.’

Is het verschil tussen die twee cijfers dan zo groot?

Rogelj: ‘Het is niet zo dat alles onder 1,5°C veilig is en alles erboven onveilig. Het risico neemt gradueel toe naarmate de wereld verder opwarmt, met steeds meer extreme hitte, neerslag en droogte als gevolg. De heetste zomer die onze grootouders slechts één keer in hun leven hebben meegemaakt, kunnen we bij een opwarming van 2°C elke vier jaar meemaken. Stijgt de temperatuur met 4°C, dan zal elke zomer zijn zoals die extreem hete zomer die onze grootouders slechts eens in hun leven hebben gekend.’

‘Bovendien ligt tussen 1,5°C en 2°C het kantelpunt voor veel van de meest gevoelige ecosystemen in de poolgebieden, de permafrost, moerassen, alpiene regio’s en koraalriffen. Bij 2°C opwarming houden veel van die kwetsbare ecosystemen op te bestaan.’

Hoe bang moeten we zijn van zulke kantelpunten? Moeten we er rekening mee houden dat deze eeuw de Atlantische Golfstroom stilvalt of dat het Amazonewoud begint af te sterven?

Rogelj: ‘Dergelijke extremen zijn zorgwekkend, maar het IPCC-rapport besluit wel dat het onwaarschijnlijk is dat die effectief plaatsvinden. Het Amazonewoud zal waarschijnlijk eerder door ontbossing dan door klimaatverandering bezwijken. Ondertussen zijn we wel al andere kantelpunten gepasseerd. De permafrost is al aan het smelten en zal dat nog vele eeuwen doen als reactie op de opwarming die we hoe dan ook kennen.’

Wat verwacht u van de klimaattop in Glasgow in november?

Rogelj: ‘Het wordt de eerste grote test om te zien of de filosofie van het klimaatakkoord van Parijs overeind blijft. De top van Parijs in 2015 heeft een heel duidelijke globale doelstelling vastgelegd: de temperatuurstijging ver onder 2°C houden en liefst beperken tot 1,5°C. De landen moesten ook met concrete doelen komen om daar te geraken. Maar die eerste engagementen zijn absoluut onvoldoende en moeten op de klimaattop eind dit jaar worden aangescherpt.’

Hoeveel ambitieuzer moeten ze nog worden?

Rogelj: ‘Om 1,5°C in het vizier te houden, zouden we onze globale emissies tegen 2030 moeten halveren en naar nul brengen tegen 2050. Maar als we nu alle nationale doelstellingen optellen, zullen de emissies tegen 2030 niet eens dalen. De klimaattop eind dit jaar moet tot een keerpunt leiden. De nieuwe doelstellingen zullen nog niet alles oplossen, maar als we afkloppen op een globale uitstootreductie van tientallen procenten tegen 2030, mogen we van een succes spreken. Het belangrijkste is dat we eraan beginnen, want de transitie zal een leerperiode vergen. Pas gaandeweg zal blijken welke maatregelen wel of niet goed werken.’

Is een maatschappelijke omslag op zo’n korte tijd haalbaar?

Rogelj: ‘Technisch weten we wat nodig is, maar het is niet altijd duidelijk welk beleid het beste helpt om er te geraken. We weten dat ons energieverbruik moet dalen en dat we daarvoor woningen beter moeten isoleren. Maar veel van die investeringen gebeuren nu niet omdat huurders dat geld uiteraard niet op tafel willen leggen en het voor verhuurders weinig uitmaakt of de energiefactuur daalt. Er is overheidsinterventie nodig om te bereiken dat huurhuizen toch geïsoleerd worden.’

Alleen met het isoleren van onze woningen komen we er niet. Wat is daarnaast nog absoluut nodig?

Rogelj: ‘Onze energieproductie moet koolstofneutraal worden met hernieuwbare energie en, afhankelijk van de beleidskeuze, ook nucleaire energie. In biomassacentrales kunnen we CO₂ afvangen, waardoor die negatieve emissies halen en netto CO₂ uit de atmosfeer halen. Er moet infrastructuur komen voor elektrisch vervoer en veilige fietspaden, zodat mensen de fiets willen nemen. Ook de landbouw is een belangrijke bron van emissies, maar met de juiste aanmoediging kunnen landbouwers hun grond zo bewerken dat die extra koolstof opneemt. De opties om de transitie te maken bestaan, maar de vraag is hoe we die via intelligent beleid ook kunnen realiseren. Daarvoor is een langetermijnvisie nodig van de overheid met de juiste signalen om iedereen in de juiste richting te doen bewegen.’

De onvermijdelijke vraag is dan wie dat allemaal zal betalen.

Rogelj: ‘De investeringen die nodig zijn om de klimaattransitie te realiseren zijn een pak kleiner dan we vaak denken. Het is ook geen weggegooid geld. Je krijgt er een gezonde maatschappij, een stabiel klimaat, een veiliger omgeving en minder extreem weer voor in de plaats. Je maakt dat je economie voorbereid is voor een maatschappelijke omslag die er onherroepelijk zal aankomen. Als je erin slaagt de huidige miljardeninvesteringen in fossiele brandstoffen om te buigen naar duurzame technologieën, is het bedrag dat je daarbovenop nog nodig hebt relatief beperkt.’

U becijferde in het tijdschrift Science dat een jaarlijkse extra investering van 20 miljard dollar dan zou volstaan om wereldwijd op koers te blijven voor 1,5°C.

Rogelj: ‘Dat is belachelijk weinig geld, zeker als je het vergelijkt met wat we nu uitgeven aan pakweg brandverzekeringen of covidondersteuningspakketten. Als je ziet wat we vandaag al allemaal meemaken, zal er vroeg of laat een punt komen waarop de maatschappij niet langer aanvaardt dat de aarde verder opwarmt. Hoe sneller we tot dat inzicht komen, hoe beter. We kunnen dan onze onderzoekers, bedrijven en ingenieurs aan het werk zetten om te bouwen aan de nodige oplossingen.’