Iedereen aan de ketonen?

Eerst baadden ze in een sfeer van geheimzinnigheid en controverse. Dan gaf één wielerploeg - Jumbo Visma - publiekelijk toe dat haar renners ze gebruiken. Daarna volgden andere teams, waaronder Deceuninck-Quickstep en Lotto-Soudal. Deze Tour gaat niet alleen de geschiedenis in vanwege de heroïsche strijd tussen de underdog Julian Alaphilippe en de favorieten Geraint Thomas en Egan Bernal, maar ook vanwege de publieke intrede van ketonen in de sport.

Nieuw zijn ketonen niet in de top van het wielrennen. Vorig jaar suggereerde de Amerikaan Lance Armstrong dat het topteam Sky - intussen Ineos - ze al enkele jaren gebruikt. Vandaag bevestigt Geoffrey Woo, de CEO van HVMN, het bedrijf uit Silicon Valley dat de belangrijkste leverancier is van ketonen aan het peloton, dat het product vorig jaar algemeen ingang vond in de Ronde van Frankrijk.

‘Wij leverden toen ketonen aan zeven profploegen’, zegt hij aan de telefoon vanuit San Francisco. ‘Dit jaar zijn dat er nog meer.’

Ketonen worden in de Verenigde Staten als voedingsmiddel erkend en zijn legaal te verkrijgen. Het gaat niet om doping. De massale media-aandacht en de publieke belangstelling leiden tot een ware hype rond ketonen. ‘Onze verkoop is de jongste weken verdubbeld,’ zegt Frank Llosa, de CEO van KetoneAid, een andere Amerikaanse producent van voedingssupplementen met ketonen. ‘Van alle buitenlandse markten staat België op kop.’

Dat heeft niet alleen te maken met de wielergekte, maar ook met het feit dat de hype hier al enkele maanden geleden losbarstte, nadat de Leuvense professor bewegingsfysiologie Peter Hespel een studie had gepubliceerd die stelde dat duursporters na een inspanning van drie weken 15 procent beter presteerden als ze tijdens hun recuperatie ketonen innamen. Sindsdien wordt hij overstelpt met vragen. ‘Van professionele sporters, binnen en buiten het wielrennen, maar ook van amateurs.’

Superbrandstof

Ketonen zijn in wezen natuurlijke producten die de lever produceert als ons lichaam geen koolhydraten meer binnenkrijgt en vooral vetten begint te verbranden. De ketonen vormen dan een soort reservebrandstof. Ze zijn al jaren bekend bij mensen die het populaire ketogeen dieet volgen: door nagenoeg geen koolhydraten te eten, die zitten in granen, brood, pasta en aardappelen, komen drie stoffen in het bloed vrij: aceton, beta-hydroxyboterzuur en acetoazijnzuur. Dat zijn de ketonen, die erop wijzen dat het lichaam vet verbrandt en een rijke energiebron vormen als alternatief voor de suikers die we binnenkrijgen via koolhydraten.

Onder impuls van het Amerikaanse leger proberen onderzoekers al jaren uit te zoeken of we die ketonen niet kunstmatig kunnen maken om ze als een soort superbrandstof toe te dienen in extreme omstandigheden. De militaire onderzoeksdienst Darpa schreef daarvoor een openbare aanbesteding uit die werd binnengehaald door de Australische onderzoekster Kieran Clarke aan de universiteit van Oxford.

Alles wijst erop dat de ketonen via die weg hun intrede deden in de sport bij enkele Britse atleten tijdens de Olympische Spelen in Londen van 2012. Dat de wielerploeg Sky, die als pionier van ketonen in het wielrennen wordt beschouwd, in Britse handen is, is wellicht ook geen toeval. De producten werden pas vanaf januari 2018 algemeen verkrijgbaar toen het bedrijf van Clarke een exclusieve licentie verleende aan de ambitieuze start-up HVMN (spreek uit: Human). Sindsdien zijn ze vrijuit te bestellen op het internet.

Op de site van HVMN is te lezen wat de heilzame werking van ketonen op de prestaties van sporters kan zijn. Een studie van Oxford University zou aantonen dat topwielrenners in een tijdrit van dertig minuten 400 meter verder rijden als ze ketonen hebben ingenomen. De aanmaak van spiereiwitten en het herstel van spierglycogeen zou meer dan verdubbelen, en de aanmaak van melkzuur tijdens prestaties zou halveren.

Er wordt verwezen naar de Italiaanse wielrenster Vittoria Bussi, die in september vorig jaar het werelduurrecord verbeterde tot 48,007 meter. Volgens haar zorgen ketonen ervoor dat een tijdrit van vijftig minuten maar even vermoeiend aanvoelt als een tijdrit van een halfuur. Ook op de site van KetoneAid staat het vol getuigenissen van amateur- en professionele sporters die beweren dat ketonen hun prestaties hebben geboost. ‘Wij hebben bij een wielerteam al voor meer dan 100.000 dollar ketonen geleverd’, zegt Llosa.

Als wielrenners zoals Julian Alaphilippe, Thomas De Gendt en Wout Van Aert voor wielerploegen rijden die het gebruik van ketonen publiekelijk toegeven, hoeft het niet te verbazen dat ook andere topsporters ze willen. Hespel: ‘Als je als formule 1-rijder hoort van nieuwe banden die elke ronde 1/100ste van een seconde sneller rijden, zou het niet professioneel zijn daar niet naar te kijken. Dus de interesse bij andere duursporters zoals zwemmers, atleten en gevechtssporters is normaal.’

Verloren nuances

Hespels studie ging heel specifiek over de recuperatie bij extreme inspanningen gespreid over een langere periode, iets wat typisch is voor duursporters die de limieten opzoeken. De prof simuleerde een Ronde van Frankrijk met 18 proefpersonen, van wie de helft ketonen kreeg toegediend en de andere helft een placebo. De studenten met ketonen takelden na drie weken minder af door de zware inspanningen, konden gemiddeld 15 procent meer trainingsvolume aan in de laatste week en presteerden 15 procent beter in een soort afsluitende tijdrit.

Vooral dat laatste cijfer klinkt spectaculair en kreeg veel aandacht in de pers. Hespel betreurt dat de nuances van zijn onderzoek verloren zijn gegaan in de hype. ‘Dat percentage van 15 had betrekking op studenten die sportten in voor hen ongebruikelijke omstandigheden. Voor getrainde sporters die het gewend zijn op de limiet te zitten, zijn de winstmarges uiteraard veel kleiner. Maar zelfs als het voor hen 0,5 procent is, kan dat het verschil betekenen tussen winst en verlies.’

Daaruit besluiten dat Julian Alaphilippe zelf zijn drinkbus bij de volgwagen gaat halen omdat daar zijn persoonlijke dosis ketonen in zit die hem meteen tot betere prestaties aanzet, gaat een brug te ver. Hespel: ‘Mijn onderzoek gaat over het innemen van ketonen na de sportprestaties ter recuperatie, niet over het gebruik voor of tijdens de inspanning om een onmiddellijk effect te bereiken. Daar weten we gewoonweg nog te weinig over.’

Ook Luc Van Loon, bewegingswetenschapper en hoogleraar aan de Universiteit van Maastricht, beweert dat de meerwaarde in prestaties allesbehalve vaststaat. Bevestigend onderzoek ontbreekt. De studies waarmee HVMN graag uitpakt, komen uit het onderzoeksteam van Clarke, die met haar exclusieve licentie aan het Amerikaanse bedrijf zelf ook financieel voordeel doet bij goede verkoopresultaten. ‘Haar onderzoeken die de onmiddellijke impact op prestaties moeten aantonen, zijn nog te weinig bevestigd,’ zegt ook Hespel.

Scherper brein

De verkopers van ketonen zien de zaken uiteraard anders. ‘Klinische studies zijn duidelijk: wie voor een inspanning ketonen inneemt, ziet zijn prestaties met 2 tot 3 procent verbeteren’, zegt Frank Llosa van KetoneAid. ‘En dan heb ik het nog niet over het potentieel voor wie de producten combineert met een ketogeen dieet. Er zijn aanwijzingen dat zo’n dieet een soort transportsysteem van ketonen in het lichaam opzet, waardoor de inname van externe ketogenen veel efficiënter zou gebeuren. Hier hebben we het laatste nog niet van gezien.’

Ook voor HVMN is ‘the sky the limit’. ‘De topsport is voor ons maar een opstapje,’ zegt Woo. ‘De volgende stap zijn de amateursporters. En finaal willen we iedereen aan de ketonen. Dit is een vierde pijler van de brandstof die ons lichaam nodig heeft, naast koolhydraten, eiwitten en vetten. En het is veel gezonder.’

Betekent dit dat HVMN een eenhoorn wil worden, een start-up die de kaap van 1 miljard dollar rondt? ‘Dat sluit aan bij onze ambities, ja. Als we de hele wereld aan de ketonen willen, kan dat niet anders.’ De hype heeft de verkoop verdubbeld, zegt Woo. Concrete cijfers wil hij niet geven, behalve dat de site meer dan 100.000 bezoekers per maand heeft en de omzet ‘in de miljoenen’ loopt.

De ambitie blijkt ook uit het lijstje met aandeelhouders. HVMN heeft de steun van de durfkapitaalgroep Andreessen Horowitz van Netscape-oprichter Marc Andreessen, een van de bekendste en succesvolste investeerders in Silicon Valley. Ook Marissa Mayer, de ex-CEO van Yahoo!, Tony Hsieh, de oprichter van Amazon-dochter Zappos, en de footballlegende Joe Montana zijn als investeerder of adviseur betrokken.

Dat het bedrijf in Silicon Valley zit, is geen toeval. ‘Het zit hier vol mensen die willen uitblinken in alles wat ze doen.’ Woo verwijst naar de Evernote-oprichter Phil Libin, een van de prominentste klanten van het bedrijf. Daarmee trekt hij de vergelijking nog een stap verder. ‘De start-upcultuur is een zakelijke Tour de France. Het gaat om een lange inspanning, waarbij je elke dag weer als in een marathon je limiet moet verleggen. Iedereen stelt zich de vraag hoe hij zich in een positie moet manoeuvreren om te winnen.’

HVMN verwijst ook naar het verrijkende effect van ketonen op de hersenen. De natuurlijke aanmaak van de stoffen dient niet alleen als energiebron voor het lichaam, maar dringt door de hersenwand om ons brein scherp te houden. Het is die functie die mensen bij een hongerstaking nog even kan doen functioneren zonder flauw te vallen. Woo wil managers en ondernemers overtuigen dat ketonen ook nodig zijn om hun cognitieve prestaties te verbeteren. Ook dat is volgens Hespel pure speculatie.

Ketogene medicijnen worden al gebruikt bij epilepsiepatiënten en volgens believers kan het toedienen van de stoffen ook een belangrijke rol spelen in de strijd tegen hersenziektes als parkinson, alzheimer en multiple sclerose. Er zijn ook speculaties over heilzame effecten bij autisme, slaapstoornissen en kanker.

Hespel heeft in elk geval gemerkt dat zijn studie ook in die richting de interesse heeft aangewakkerd. Onder meer in het UZ Gasthuisberg worden enkele onderzoeken opgestart om de mogelijke toepassingen verder onder de loep te nemen. ‘Als er doorbraken komen, zullen die via medische wegen bij de patiënt geraken. Maar daar zijn we nog niet.’

Onbetrouwbaar

Tot verder onderzoek duidelijkheid brengt, lijkt het Hespel zinloos dat nu ook amateursporters ketonen inslaan. ‘Zelfs een geoefende wielertoerist die drie ritten van meer dan 100 kilometer per week rijdt, is niet te vergelijken met een professionele atleet die wekenlang het onderste uit de kan haalt en op de limiet van overtraining balanceert. Voor die laatste lijken ketonen me een verschil te kunnen maken in de recuperatie. Al de rest is nog speculatie.’

Hespel vreest zelfs voor negatieve gevolgen bij amateursporters. ‘De redenering zou kunnen zijn: als één dosis mijn prestaties verbetert, dan zullen tien dosissen dat nog tien keer meer doen.’ Onderzoeken lijken uit te wijzen dat te veel ketonen innemen contraproductief is en verzuring in de hand kan werken. Ook over de mogelijke gevolgen op de lange termijn bestaat nog geen uitsluitsel.

Daar komt bij dat de plotse hype leidt tot een overaanbod aan producten waarvan de betrouwbaarheid niet altijd is bewezen. Zo kunnen ketonenzouten maagproblemen en diarree veroorzaken. Er zijn voedingssupplementen die ketonen op het etiket vermelden zonder duidelijk te maken hoeveel actieve stoffen ze bevatten. Hespel wijst erop dat zelfs KetoneAid, dat aan professionele wielerploegen zegt te leveren, de samenstelling van zijn product niet wetenschappelijk kan bewijzen. Lloyd ontkent dat: ‘Per verkochte dosis bevatten onze drankjes 30 gram actieve ingrediënten.’

Bovendien is het product nog erg duur: 30 euro per dosis, en de aanbevolen hoeveelheid bij topsporters is tweeënhalve dosis per dag. Woo beseft dat dat een drempel is. ‘Een van onze prioriteiten is de prijs naar beneden halen. We zijn de labofase voorbij, het is nu een kwestie van schaalgrootte. Over enkele jaren wordt het product goedkoper en willen we het ook rechtstreeks in Europa verkopen.’ Vandaag moet je de ketonen van HVMN en KetoneAid nog online in de Verenigde Staten bestellen en duurt het enkele weken voor je ze in huis hebt.

Topsportcoach Paul Van Den Bosch van Energy Lab denkt dat de hoge prijs amateursporters zal afschrikken. ‘Al zijn veel sporters altijd wel op zoek naar middelen om hun marginale winst te verhogen. Denk aan de hype rond het rodebietensap van enkele jaren geleden. Toen bleek dat zo’n sap een positieve invloed kon hebben op het zuurstofverbruik bij inspanning, begon iedereen het massaal te drinken. Ook ik. Het wordt nog altijd gebruikt, maar is toch een beetje een stille dood gestorven.’

Waarmee Van Den Bosch niet wil hebben gezegd dat ketonen een tijdelijk fenomeen zijn. ‘Sommige onderzoeksresultaten zijn veelbelovend, maar uiteindelijk zal de persoonlijke ervaring van atleten bepalen of ketonen een blijver zijn. Voor toppers kunnen enkele seconden winst het verschil betekenen tussen de sporthemel of het vagevuur. Maar dat betekent niet dat we nu plots met z’n allen aan de ketonen moeten.’