We leven meer online, en dat gaat voor velen te snel

We tokkelden in 2020 elke dag drie uur en vijf minuten op onze smartphone. Dat is ruim een halfuur meer dan in 2019. De Digimeter, het jaarlijkse Imec-onderzoek naar het mediagebruik in Vlaanderen, plakt voor het eerst cijfers op de impact van de coronacrisis op onze schermtijd.

‘Slechts een halfuur meer?’, denkt u waarschijnlijk. Soms leek het inderdaad alsof we - naast het wandelen, puzzelen en brood bakken - eindeloos door sociale media en nieuwssites scrolden en uren chatten en videobelden met vrienden en familie. ‘In de eerste lockdown in april piekte de schermtijd voor sociale media en chatapps op bijna twee uur per dag. Daarna is dat afgevlakt tot iets meer dan een uur per dag’, zegt mediaprofessor Lieven De Marez (Imec-UGent).

Let wel, het gaat om een gemiddelde. Ruim een op de tien 16- tot 24-jarigen besteedt dagelijks acht tot tien uur op zijn smartphone. Hoe ouder de gebruiker, hoe beperkter het smartphonegebruik.

Doorgaans neemt de gemiddelde schermtijd gestaag toe. In 2019 kwamen er tien minuten bij tegenover het jaar voordien. Een stijging met 37 minuten, het corona-effect, is uitzonderlijk.

Sociale media en chatapps zijn de slokop met 24 extra minuten tot een totaal van 73 minuten. Goed voor 75 ontgrendelingen tegenover 58 in 2019. In de lockdowns grepen we vaker naar de smartphone om contact te houden met vrienden en familie. 

Behalve voor sociale interactie gebruikten we onze smartphone om contactloos te betalen (bijna de helft van de Vlamingen), voor e-commerce (45%), om muziek te beluisteren (38%), om nieuws te lezen (39%) en om te surfen (65%).

Het kleine scherm werd nog meer het epicentrum van ons digitaal bestaan en de digitale economie. Voor de helft van de Vlamingen is de smartphone het toestel dat ze het minst kunnen missen, tegenover 47 procent in 2019. De computer (24%) volgt op ruime afstand. Het aantal smartphonebezitters van 90 tot 93 procent van de Vlamingen, onder meer omdat meer senioren er een bezitten.

De digitale versnelling tijdens de pandemie heeft een positieve impact op hoe we technologie benaderen. Ruim zes op de tien - bij de jongeren acht op de tien - vinden dat digitale diensten de lockdown een stuk aangenamer maakten, blijkt uit de Imec-rondvraag bij bijna 3.000 Vlamingen. Vier op de tien geven aan door de lockdown een stuk positiever te staan tegenover technologie. Professor De Marez: ‘Mensen die vroeger sceptisch waren over onder meer onlineshoppen zijn noodgedwongen overstag gegaan. En dankzij videobeldiensten als Zoom konden ze contact houden met hun kinderen en kleinkinderen.’

… maar de digitale kloof dreigt uit te diepen

Terwijl de meeste Vlamingen afgelopen jaar noodgedwongen meesurften op de digitale golf werd duidelijk dat er een groep niet mee is en dat een groter deel dreigt af te haken. 18 procent zegt de rol te moeten lossen, vaak ouderen en gezinnen met een lager inkomen. Bijna een op de tien van hen beschikt thuis over slechts één toestel om te connecteren. Dat was tijdens de pandemie onvoldoende toen de kinderen online les moesten volgen. Voor een op de vier is de prijs van een degelijke breedbandverbinding een zware dobber. Er wordt dan uitgeweken naar bijvoorbeeld de bibliotheek, maar dat was in volle lockdown niet mogelijk.

Ruim acht op de tien Vlamingen zijn wel mee met de digitalisering. Maar volgens De Marez dreigen velen af te haken als de Vlaamse regering te snel en te fors zou pushen op innovatie en digitale transformatie. Dat is een speerpunt in de Septemberverklaring en de relanceplannen. ‘Willen we met zijn allen digitaal transformeren, dan is het zaak de kopgroep (19% van de Vlamingen) niet te snel te laten versnellen, maar te temporiseren voor opnieuw te versnellen.’ 

Een op de vier Vlamingen geeft aan dat hij op zijn digitale adem heeft getrapt. ‘Ze hebben gezweet bij het gebruik van Smartschool, bij het online solliciteren en bij het aanvragen van een financiële tegemoetkoming. Dat zijn niet alleen oudjes. Die mensen zijn niet klaar voor de volgende versnelling met artificiële intelligentie en het internet der dingen.’

De groep mensen die mogelijk afhaakt, is enorm: zes op de tien Vlamingen. Ze staan positief tegenover technologie, maar worstelen met drie neveneffecten. Een deel voelt zich te afhankelijk van tot verslaafd aan zijn smartphone en sociale media (bij de jongeren is dat zes op de tien). Daarnaast wordt gevreesd voor de gevolgen van desinformatie en phishing en is er bezorgdheid over privacy en de veiligheid van data. 

De overheid en de bedrijven moeten de burgers ondersteunen in de controle van hun digitaal welzijn, zegt De Marez. Scholen moeten hulpmiddelen krijgen om leerlingen op weg te helpen naar een evenwichtig smartphonegebruik. Voor de drempel rond persoonlijke gegevens kunnen het Vlaams datanutsbedrijf, dat de regering-Jambon in de steigers heeft gezet, en het gebruik van digitale datakluizen (Solid) een antwoord bieden.