Advocaten moeten bemiddeling verkiezen boven procederen

Door Geert Lenssens, advocaat aan de balie van Brussel, auteur en publicist

Geschillen zitten diep in ons DNA. Je kan ze niet wegdenken. De vraag is hoe je ze oplost. Volgens minister van Justitie Koen Geens (CD&V) worden in ons land per jaar ongeveer 1 miljoen gerechtelijke uitspraken geveld, tegen slechts 5.000 bemiddelingen. Daaruit afleiden dat de Belgen verslaafd zijn aan procedures (De Tijd, 6 januari) is te kort door de bocht. Het alternatief is enkel onbekend en dus onbemind.

Je moet al een zieke geest hebben om procedures te beschouwen als een ultiem genotsmiddel. Ik ben ook geen socioloog en heb er geen idee van of conflicten per bevolkingsgroep kwantificeerbaar zijn. Ik draai wel al ruim dertig jaar mee in verschillende functies in de molen van justitie. In dat complexe apparaat zie ik al lang tumoren woekeren en verergeren.

Een van de aanslepende kankers is de hoge drempel van het gerecht. De kostprijs is een obstakel, want veel mensen en ondernemingen kunnen die niet meer aan. Ik heb ook zaken gekend met een kudde partijen, bijgestaan door al hun raadslieden en experts en met talloze zittingen. Een snelle rekensom leerde me dat de economische kostprijs van zo’n proces het veelvoud was van wat op het spel stond. Ik had onlangs zelf een zaak en betaalde meer aan mijn advocaat dan ik zelf kon invorderen.

Papier

Een belangrijke oorzaak is het schriftelijke karakter van de procedures. Ons rechtssysteem is geobsedeerd door papier. Het is de verzameldrang om eerst alles uit te schrijven en dan alles te laten lezen door de rechter, althans dat is toch de bedoeling. Die methode kost onnoemelijk veel tijd en geld. Zelfs de snelste lezer heeft zijn limieten. Ons land telt dossiers die het menselijk vermogen ver overtreffen.

Artificiële intelligentie (AI), hoor ik u al zeggen. Die kan veel oplossen en staat al veel verder dan beroepen zoals de advocatuur willen beseffen. Maar het inschakelen van robots door rechters of van rechters door robots stuit op een muur van juridische en morele bezwaren.

Natuurlijk belemmert niet alleen de dure papierslag de toegang tot justitie. Er gaat ook te veel tijd naar dure procedurekwesties. Die moeten er zijn, maar minimaal. De aandacht moet veel meer gaan naar wat de wet de rechter oplegt: het vinden van de waarheid. Rechters moeten daarvoor veel meer autonomie en macht krijgen en tijdens de zitting actief op zoek gaan naar die waarheid.

Los daarvan moeten we ons de vraag stellen naar de conflictoplossingsmethode waarmee we zijn opgevoed: het proces. Een ronduit geniaal alternatief is de bemiddeling. Het is de vergeten traditie van het palaveren. Al 13 jaar in onze wet, maar tot nu toe dode letter.

Tijdens mijn training als bemiddelaar, meer dan tien jaar geleden, was ik al gebiologeerd toen ik zag hoe die gesofistikeerde wijze van geschillenregeling tot wonderbaarlijke resultaten kon leiden. Mijn praktijk versterkte die vaststelling alleen maar en ik werd een aficionado.

Psychiater

Bemiddeling is een vorm van wat men ADR of alternative dispute resolution noemt. Men wil af van de klassieke procedures. Die werden ooit eens vergeleken met een therapie bij de psychiater: te duur en te langdurig, en te weinig resultaten opleverend.

Een boutade, want in veel gevallen zijn procedures echt wel nodig. Maar waar bij procedures het resultaat neerkomt op gelijk of ongelijk en dus zwart of wit, gaat bemiddeling niet over het gelijk maar over het belang van de partijen. Dat belang kan iets zijn wat men in een rechtszaak niet eens kan vragen, laat staan kan winnen.

Daar komt bij dat bemiddeling na verloop van tijd een mentaliteitswijziging kan veroorzaken die de scherven van de gebroken menselijke relaties opnieuw lijmt. En dan doel ik niet alleen op familiale zaken, maar nog meer op commerciële geschillen, waar de emotie soms hoger oplaait dan elders. Bemiddeling is ook veel sneller dan een procedure en veel minder duur.

Canada

Waar wachten we dan nog op? Het moment lijkt aangebroken, want het is de bedoeling dat rechters partijen voortaan kunnen opleggen om te bemiddelen. De ontbrekende schakel, want tot nu was de bemiddelingswet een papieren tijger.

Stel dat alle partijen in alle bestaande rechtszaken de verplichting krijgen om zes maanden in bemiddeling te gaan. In Canada zag men in een dergelijk experiment dat meer dan de helft van de rechtszaken opgelost werd. Bemiddeling kan niet alleen het mank lopende vertrouwen van de burger in justitie herstellen. Ook zullen de kosten van justitie spectaculair dalen.

En ja, de juridische actoren zullen hun maatschappelijke relevantie in vraag moeten stellen. De advocatuur, die ook door de artificiële intelligentie op haar grondvesten gaat daveren, moet zichzelf heruitvinden door bemiddeling te verkiezen boven procedures in plaats van omgekeerd, en door zich daarin te bekwamen.