Wapens zijn duurzame producten

Door Tomas Baum, directeur van het Vredesinstituut

Het is altijd even schrikken als we te horen krijgen waarvoor 'onze' wapens gebruikt worden. Uit een onderzoek van Amnesty International blijken immers ook Belgische wapens – vooral van FN Herstal – deel uit te maken van het arsenaal van IS. De instrumenten waarmee IS de Yezidi verdrijft, gijzelaars executeert en een terreurbewind in stand houdt, rolden dus voor een stuk bij ons van de band.

Het spreekt voor zich dat België die wapens niet heeft geleverd aan IS. De terreurgroep heeft zijn basisarsenaal opgebouwd met wapens die rekruten uit andere groepen meebrachten. Daarna heeft IS dat arsenaal aanzienlijk uitgebreid door veroveringen op het Syrische leger, op het Iraakse leger en op andere rebellengroepen. IS vecht dus met tweedehands wapens. Die werden in eerste instantie door het Westen geleverd aan de regimes uit de regio.

Uit de archieven van de Belgische wapenexport blijken tijdens de Koude Oorlog veel vuurwapens te zijn geleverd aan Syrië. Daarbij was ook de beruchte FAL, the right arm of the Free World. De recentere, meer gesofisticeerde FN-wapens die IS buitmaakte op het Iraakse leger zijn geleverd via een VS-filiaal. Er zijn ook sporen van wapens die uit Libië meegebracht zijn door IS strijders. Die werden lang voordien door FN geleverd aan Qatar, dat op zijn beurt zijn oude wapens leverde aan bevriende rebellen in Libië.

Kruitvat

Wat leert ons dat? Vooral dat wapenexport iets is dat op lange termijn doorwerkt. Wapens zijn duurzame producten, hoe raar dat ook klinkt. De strijd in Syrië wordt deels geleverd met wapens uit de tijd dat in het Westen de aanhangers van de Rolling Stones tegenover die van de Beatles stonden. Niemand heeft natuurlijk een glazen bol, maar een langetermijnperspectief is bij wapenexport op zijn plaats. Vandaag is het Midden-Oosten immers nog steeds een kruitvat en de kans dat dit morgen ook zo zal zijn, is groot.

We hebben ondertussen dan wel meer regels voor wapenexport, er blijft een ruime beoordelingsmarge. Die marge wordt best ingevuld met een perspectief op regionale stabiliteit, het indijken van gevaar op afwending en het niet aanwakkeren van conflict.

Vijftig jaar

We moeten dus heel aandachtig blijven bij het afwegen van de moeilijke balans tussen economische belangen, legitieme veiligheidsbehoeften en ethische beschouwingen. Mij hoor je niet zeggen dat er geen wapens mogen geleverd worden aan pakweg Irak. Dat land heeft het recht en de plicht een stevig defensieapparaat uit te bouwen. Maar dat gebeurt niet alleen door massaal tanks en aanvalswapens te sturen: een inclusief politiek proces en een werkende overheid moeten gelijke tred volgen. Indien niet maken wapens het alleen maar erger, zo blijkt. 

Willen we binnen vijftig jaar niet hoofdschuddend terugblikken op de archieven van onze wapenexport, is extra waakzaamheid geboden. Wapenhandel is een erg technisch onderwerp, maar aan de grondslag liggen fundamentele politieke keuzes. Onze gewesten – die bevoegd zijn – en het federale niveau, dat het buitenlands beleid grotendeels vorm geeft, hebben een constante opdracht om het normatieve kader voor wapenexport aan te scherpen en aan te passen. ‘When the mission is defending freedom, the weapon is made by FN’ blijkt immers eens te meer maar één kant van het verhaal.