Accijnzendoos van Pandora hoeft niet gevaarlijk te zijn

Naast de kosten voor energie en de nodige kabels of leidingen dient een belangrijk deel van onze energiefacturen voor het financieren van beleidskosten. Europese emissierechten, openbaredienstverplichtingen, sociale verwarmingsfondsen, heffingen, accijnzen, btw... Alles opgeteld vloeit vandaag zo’n 10 euro per megawattuur (MWh) gas, 20 euro per MWh stookolie en maar liefst 130 euro per MWh elektriciteit naar de overheid of door haar opgelegde verplichtingen.

Alle retoriek ten spijt zijn die cijfers verrassend stabiel. Zo ging precorona en pre-Oekraïne per MWh ook exact 130 euro van onze elektriciteitsfacturen naar beleid. Ondanks een vervijfvoudiging van de elektriciteitsprijs sindsdien, een verdrievoudiging van de Europese CO₂-prijs, eenmalige correcties in de openbaredienstverplichtingen en een verlaging van het btw-tarief naar 6 procent.

Vandaag ondoordacht een extra toeslag aan de elektriciteitsfactuur toevoegen zou het overheidsbeslag erop doen stijgen naar ongekende hoogten. De geplande accijnzen invoeren leidt tot 175 euro kosten per MWh stroom. Opnieuw 21 procent btw invoeren doet de teller stoppen op 200 euro. Dezelfde accijnscorrectie op gas zou resulteren in 20 euro per MWh, waarmee het overheidsbeslag op gas hooguit het overheidsbeslag op stookolie bijbeent, ook al blijft verwarmen met stookolie jaarlijks bijna 1.000 euro goedkoper dan met aardgas.

De regering wil vanuit een beperkte visie op budgetneutraliteit met andere woorden 45 euro per MWh toevoegen aan de stroomfactuur, waardoor per MWh acht keer meer geld naar beleid vloeit dan bij gas of stookolie. Dat onthult dat de politiek door het bos de bomen niet meer ziet staan.

Uit 1 MWh elektriciteit, stookolie of gas komen ongeveer evenveel broeikasgassen, maar we kunnen met die hoeveelheid elektriciteit (met hoge beleidskosten op de factuur) wel vier keer meer warmte opwekken dan met gas of stookolie. Van elektriciteit weten we bovendien hoe we die kunnen opwekken zonder uitstoot.

Gelijke behandeling

Aan Hermes’ rede blijkt geen gebrek, maar Athena's intelligentie en Aphrodites schoonheid blinken nog uit in afwezigheid bij onze Pandora, de accijnshervorming. Toch hoeft een toekomstgerichte hervorming van de energiefactuur niet complex te zijn. Het kan in twee heldere stappen.

Stap 1: Behandel federaal de drie energievormen gelijk. Schrap alle overige nog bestaande federale heffingen en toeslagen, hef 6 procent btw en pas een gelijke accijnsheffing toe per MWh. Een eenheidstarief van 14 euro per MWh genereert bij benadering evenveel federale inkomsten als alle oude energieheffingen en een hoge btw voor de coronacrisis.

Stap 2: Behandel regionaal de drie energievormen gelijk. Schrap alle individuele regionale openbaredienstverplichtingen en heffingen en voer opcentiemen in op de federale accijnzen. Dat is de enige mogelijkheid om gas en stookolie gelijk te behandelen met de huidige bevoegdheidsverdeling en het principe dat de ene overheid niets mag belasten wat een andere overheid al belast (het beginsel van non bis in idem). Voor Vlaanderen zouden 75 opcentiemen 10 euro per MWh extra introduceren en evenveel inkomsten genereren als de openbaredienstverplichtingen precorona.

De gelijke behandeling van de energievormen leidt op het eerste gezicht tot een lichte onderbelasting van elektriciteit, maar die wordt gecompenseerd door de Europese emissierechten die verborgen zitten in de energiecomponent van de stroomfactuur.

De gelijke behandeling veroorzaakt grote verschuivingen tussen facturen, maar netto verandert voor een gezin met een gemiddeld verbruik bijna niets. De factuur voor verwarming stijgt met 275 euro (gas) tot 325 euro (stookolie), maar de elektriciteitsfactuur daalt met 300 euro. In vergelijking met de duizenden euro’s aan prijsschommelingen van het voorbije jaar lijkt het haast een kleine hervorming, maar voor de energietransitie is het een win-win-winsituatie. Zowel je woning isoleren als investeren in een warmtepomp wordt eindelijk financieel interessant, zonder gezinnen structureel te verarmen.

De accijnshervorming hoeft geen gevaarlijke doos van Pandora te zijn, al vraagt het wel politieke moed om er de draagster van vele gaven - de eigenlijke betekenis van Pandora's naam - van te maken.