Biden: interregnum of transformatie?

Heel wat mensen kwamen de afgelopen week slaap tekort. Het was haast een metafoor voor de afgelopen jaren, die ter linkerzijde van het politieke spectrum beleefd werden als een ware nachtmerrie. Donald Trump bleek een disruptieve president te zijn die bevolkingsgroepen uitsloot, basiswaarden met voeten trad en elektroschokken doorheen de (inter)nationale politiek zond. Nochtans bleek de Trump-beweging afgelopen week geen politieke eendagsvlieg, integendeel. The Donald behaalde circa 70,5 miljoen stemmen. Dat zijn er minstens 7,5 miljoen meer dan in 2016. De verkiezingen werden dus, zoals verwacht, een strijd om wie zoveel als mogelijk van de eigen achterban kon mobiliseren.

Die conservatieve Trump-stemmen vormen een politieke realiteit waar moeilijk omheen kan worden gekeken. En dat maakt de huidige politieke situatie meteen zo moeilijk. We wisten al dat Trump niet erg happig zou zijn om zijn nederlaag te erkennen. Maar hij is ook een overwinnaar voor de Republikeinse partij, die een deel van de arbeidersklasse politiek aan zich kon binden. Als geen ander spreekt Trump de taal van de gewone man. Zijn anti-establishmentprofiel blijkt aantrekkelijk. De Republikeinen zullen de president dus eerst als een winnaar presenteren, alvorens hem naar de uitgang te begeleiden. Dat vraagt enige tijd. In zijn overwinningsspeech benadrukte Biden dat hij wil samenwerken met de Republikeinen. Dat zal nodig zijn, ook al omdat de Grand Old Party wellicht de Senaat zal controleren. Die Senaat speelt een cruciale rol in zaken als de begroting, het mee goedkeuren van cruciale wetgeving en het aanstellen van ministers. Biden zal zijn politieke agenda dus ongetwijfeld moeten aanpassen.

Vier prioriteiten

De nieuwe Biden-Harris-transitiewebsite bevat vier prioriteiten; de strijd tegen het coronavirus, economische heropstanding, raciale gelijkheid en klimaatverandering. Die interne uitdagingen zullen veel aandacht vragen van de Amerikaanse president. In het kielzog van de gezondheidscrisis wacht een stevige economische crisis. Er moeten harde keuzes worden gemaakt over welke sectoren en welk soort ondernemingen gered moeten worden. Er moeten een nieuw steunpakket, broodnodige infrastructuurwerken en een transformatie naar een meer duurzame economie met kansen voor iedereen komen. Het ziet er niet naar uit dat de Amerikaanse begrotingstekorten zullen verkleinen. Tegelijk zullen de Republikeinen wellicht afremmen door opnieuw fiscale discipline te bepleiten. Ter linkerzijde heeft Bernie Sanders er Biden in een filmpje fijntjes aan herinnerd dat net dankzij zijn grass roots-beweging massaal electoraal gemobiliseerd kon worden. Die linkervleugel verwacht een hoger minimumloon, een versterking van de vakbonden en een keynesiaanse investeringspolitiek naar een meer duurzaam economisch weefsel. Maar of Biden de op fracking gebaseerde olie- en gasindustrie kan afremmen is nog maar de vraag. En zo milieuvriendelijk is hernieuwbare energie ook niet altijd, kijk maar naar de mijnbouw van cruciale grondstoffen als lithium, nikkel, koper en zilver. Obama’s gezondheidszorg faalde omdat de private verzekeringsmaatschappijen zelf de premies en voorwaarden konden bepalen. Zal Biden erin slagen een meer publieke variant te realiseren?

De interne beleidsagenda is dus meer dan overladen, en de verlanglijstjes van de benodigde politieke krachten zullen niet makkelijk te verzoenen zijn. Centraal staat Bidens voornemen om de middenklasse te versterken. De Democraten zijn in het verleden nochtans ver meegegaan in een neoliberale variant van de globalisering, met de creative destruction van hele sectoren tot gevolg. Daarom krijgt de Europese Unie nu een opportuniteit om de sociale dimensie van de globalisering centraler te plaatsen. De EU heeft er alle belang bij dat haar model van mondiale handel met aandacht voor het milieu en sociale minimumvoorwaarden de inspiratiebron wordt voor een ‘herglobalisering van onderaf’.

Tegelijkertijd dient zich met Biden een opportuniteit aan voor een gezamenlijk Amerikaans-Europees lijstje van agendapunten die met China op een ernstige wijze worden doorgesproken. Het Westen heeft nu nog het soortelijke gewicht om bij Peking aan te dringen op een eerlijker handelsregime. Zal Biden de mensenrechten koppelen aan de economie? Peking maakte van corona handig gebruik om Hongkong de facto in te lijven en de moslimbevolking in het westen van China verder te onderdrukken. Het herfsttij van het Trump-bewind kan misschien leiden tot veerkrachtigheid in de westerse buitenlandse politieke agenda.

Zal Biden als one term president slechts een interregnum zijn of levert hij de aanzet voor een transformatie? In ieder geval moet hij een brug bouwen naar een nieuwe, bredere en heterogene Democratische Partij. Een mislukking kan het andere politieke kamp opnieuw als een boemerang aan de macht brengen.    

David Criekemans doceert buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, diplomatie aan KU Leuven, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg (Nederland) en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies.