Controleer subsidies beter, sneller en vooraf

Bijna één euro op de zeven die de Vlaamse regering uitgeeft, is een subsidie. Of dat geld juist aangewend wordt, wordt te weinig en te laat gecontroleerd. Hetzelfde geldt voor federale, Waalse en Europese subsidies. En dat in tijden van grote economische uitdagingen, waarbij we elke euro kunnen gebruiken.

Nochtans bestaan systemen om de controle op de besteding van subsidies te verbeteren. Onze overheden staan voor enorme uitdagingen. De geldregen die ze over ons land uitstortten om de gevolgen van de pandemie op te vangen is nog niet eens opgedroogd of er moeten al opnieuw miljarden geïnvesteerd worden in de versterking van defensie, de omschakeling naar meer energieonafhankelijkheid en de opvang van de gevolgen van de klimaatverandering.

En dan zijn er nog de structurele problemen waarmee dit land al decennia kampt: een ondermaats openbaar vervoer, een gigantisch tekort aan sociale woningen, ellenlange wachtlijsten in de zorg. De lijst is schier eindeloos.

Nergens ter wereld verdwijnt zoveel geld naar de fiscus als in België. Van een land dat zoveel geld uit de zakken van zijn werkende klasse slaat, mag je twee dingen verwachten. Eén: dat het de hierboven beschreven uitdagingen beter aanpakt. En twee: dat het als een goede huisvader omgaat met de middelen.

Met de uitgekeerde subsidies bijvoorbeeld. Alleen al de Vlaamse overheid keerde vorig jaar 7,2 miljard euro aan subsidies uit aan bedrijven en verenigingen. De coronasteun niet meegerekend gaat het om een stijging van 5 procent tegenover 2020.

Dat hoeft op zich geen slecht nieuws te zijn: subsidies vormen een manier om de maatschappij aan te passen en te verbeteren. Maar geregeld loopt het mis. De vzw’s van parlementslid Sihame El Kaouakibi ontvingen in de loop der jaren 1,3 miljoen euro aan subsidies ,die vervolgens - zo lijkt het, het onderzoek loopt nog - deels frauduleus werden aangewend. Naar aanleiding van die zaak gaf minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA) toe dat het Vlaamse subsidiesysteem structureel twee problemen kent: fraudegevoeligheid en een mogelijk gebrek aan doelmatigheid.

Diependaele kondigde aan dat meer gecontroleerd zal worden of subsidies hun doel bereiken en of ze niet misbruikt worden. ‘Als we nu een subsidie geven, gaan we na twee à drie of maximaal vijf jaar controleren of die het maatschappelijk doel bereikt dat we willen bereiken’, zei de minister aan de VRT.

Technologie

Twee tot vijf jaar? Dat zal een nieuwe zaak-El Kaouakibi, waarvan we weten dat ze slechts het topje van de ijsberg is, niet verhinderen. Controles moeten sneller en efficiënter. De technologie bestaat al om zowel vooraf, met pre-audits, als in realtime de voorwaarden voor de subsidie en de correcte besteding te controleren.

Die technologie maakt gebruik van closed loop systems, waarbij na de nodige pre-audits geen cash wordt uitbetaald maar de subsidies via blockchaintechnologie worden omgezet in virtuele munten, die in een afgesloten systeem terechtkomen. Zo kunnen alle betrokkenen elke stap volgen van de besteding, waarbij de virtuele munt op het eind in euro omgezet wordt.

Je kan dat zelfs door elke burger raadpleegbaar maken, wat de controle op de juiste besteding vergroot. Want het is onmiskenbaar zo dat wegens de mogelijke reputatieschade het misbruik van subsidies geregeld met de mantel der liefde bedekt wordt. Zelfs op grote schaal, zoals het misbruik van miljoenen euro's aan Europese landbouwsubsidies in Hongarije. Wat een verschil met pakweg de VS, waar het verkeerd aanwenden van subsidies systematisch zwaar wordt bestraft, met zelfs hoge gevangenisstraffen.

Een bijkomend voordeel van dat systeem is dat aan de subsidies controleerbare ‘behavorial nudgings’ gekoppeld kunnen worden: bijvoorbeeld dat een deel van de subsidies lokaal besteed moet worden. Wat dan weer goed is voor de lokale economie, die die steun de komende jaren absoluut nodig zal hebben.

Aan de bevolking die lijdt onder een hoge inflatie en een dalende koopkracht de boodschap geven dat de besteding van miljarden belastinggeld in deze economisch troebele tijden over vijf jaar eventueel gecontroleerd wordt, is niet van die aard om het vertrouwen in een herverdelende overheid te herstellen. Meer nog: het haalt het draagvlak voor die herverdeling onderuit. Waartoe dat kan leiden, leren recente peilingen: traditionele beleidspartijen verdampen en extreme winnen.

Transparantie is meer dan ooit de sleutel. De technologie is er. Gebruik ze.