Dreigende bankencrisis serveert centrale banken duivels dilemma

De financiële markten zijn in de ban van een dreigende bankencrisis door het omvallen van enkele banken in Amerika. De aandelenkoersen daalden hard, staatsobligaties stegen fors als gevolg van een vlucht naar kwaliteit.

Dat roept twee belangrijke vragen op. Gaat het hier werkelijk om het topje van de ijsberg of is het veel meer een geïsoleerd probleem? En wat betekent dat voor het monetaire beleid van de Amerikaanse centrale bank - de Federal Reserve - en de Europese Centrale Bank? Beide centrale banken zitten nog altijd midden in een proces van renteverhogingen, maar bij problemen in de bankenwereld moeten de rentes juist verlaagd worden.

Het is niet verbazingwekkend dat nu problemen opdoemen. De rentes zijn jarenlang kunstmatig zeer laag gehouden. In die periode is veel meer geld gecreëerd dan de economie kon absorberen. Dat was wereldwijd een stimulus om almaar risicovoller te investeren. Maar het afgelopen jaar zijn de rentes keihard gestegen, waardoor de verliezen op obligaties sterk zijn opgelopen en gemakkelijk grote verliezen kunnen ontstaan bij iedereen die de afgelopen jaren veel geleend heeft tegen lage rentes en nu opeens met hogere rentes geconfronteerd wordt.

Daarbij komt dat sprake is van een sterk inverted yield curve - hogere kortetermijnrentes dan langetermijnrentes - waardoor extra verliezen geleden worden door partijen die lang geld uitlenen en kort aantrekken; in wezen de kerntaak van banken. Banken kunnen ook nog getroffen worden als klanten niet meer aan hun rente- en aflossingsverplichtingen kunnen voldoen door een recessie of door de gestegen rentes.

Vertrouwenscrisis

Dat vergroot het risico dat de huidige problemen bij enkele regionale Amerikaanse banken leiden tot een vertrouwenscrisis. Banken zullen in dat geval veel minder gemakkelijk geld aan elkaar uitlenen. Al spoedig droogt dan de funding bij veel banken op.

Op dit moment zien we weinig concrete aanwijzingen voor een systeemcrisis, maar het valt niet uit te sluiten dat paniekreacties leiden tot meer bankruns. Centrale banken gaven zelf de afgelopen tijd aan te willen doorgaan met renteverhogingen. Dat zal een zeer lage economische groei, zo niet een recessie opleveren. Met dat vooruitzicht en de al niet terechte twijfel over de gezondheid van het (Amerikaanse) bankensysteem, kunnen banken toch besluiten veel terughoudender te worden met geld aan elkaar uit te lenen. Het ligt daarom voor de hand dat de Federal Reserve en waarschijnlijk ook de Europese Centrale Bank nu een stap terugdoen en voorzichtiger worden met verdere renteverhogingen.

Centraal bankiers mogen echter niet te enthousiast de voet van de rem halen, want anders loopt de inflatiepsychologie te veel op. In hoeverre ze belemmerd worden om de rente minder te verhogen of zelfs de rente te verlagen, hangt sterk af van hoe de groei- en inflatiecijfers de komende tijd uitvallen. Vooralsnog zitten we op de lijn dat die de komende tijd dusdanig hoog blijven dat vanuit het oogpunt van de inflatiebestrijding geen ruimte bestaat voor een veel minder krap beleid.

Het wordt dus wikken en wegen voor de Federal Reserve: ofwel het beleid versoepelen om verdere problemen bij de banken te voorkomen, ofwel voorlopig vasthouden aan het anti-inflatiebeleid. Omdat de problemen bij banken vooralsnog niet al te groot lijken, denken we dat in eerste instantie voor de tweede optie gekozen wordt, met als gevolg verdere neerwaartse druk op de aandelenkoersen en de (langetermijn)rentes.

Voor de goudprijs en de dollarkoers zijn er in het begin niet al te veel gevolgen. Als een krapper monetair beleid inderdaad tot toenemende vrees voor een recessie leidt, hoeven centrale banken minder ver hun rentes te verhogen om de inflatie te bestrijden.

Mochten de economische afzwakking en lagere activaprijzen de problemen bij de banken dan wel vergroten, dan liggen zelfs versnelde renteverlagingen in het verschiet, met name in de Verenigde Staten. Dat leidt dan in eerste instantie tot een zwakkere dollar en veel vraag naar goud, en in tweede instantie tot stijgende aandelenkoersen.