Europa moet Kosovo en Servië toelaten

'Buongiorno a voi’, antwoordde de Italiaanse agent gezwind, toen we hem in het midden van een lege brug in het stadscentrum van Mitrovica begroetten. Zijn aanwezigheid viel op. Je verwacht niet meteen een voertuig van de carabinieri in Noord-Kosovo. Het is alsof je plots een camionette van de federale politie ziet in Belfast en de agent je in het Nederlands aanspreekt.

De vergelijking is zo gek niet. Net als in Noord-Ierland leven in Noord-Kosovo twee bevolkingsgroepen letterlijk en figuurlijk naast elkaar. In tegenstelling tot in Belfast staan er geen hoge hekken en zijn het niet protestantse loyalisten die tegenover katholieke unionisten staan. Maar met de overvloed aan vlaggen, murals en oorlogsmonumenten waan je je al snel in Noord-Ierland. In Mitrovica, de belangrijkste stad in Noord-Kosovo, leven de Albanese moslims in het zuiden, terwijl de orthodoxe Serviërs de dominante bevolkingsgroep zijn in het noorden. Ze worden netjes van elkaar gescheiden door de rivier Ibar.

De overgang tussen beide stadsdelen is een soort neutrale zone, bewaakt door buitenlandse politietroepen. De opdeling dateert van 2013 en moest een einde maken aan de aanhoudende geweldplegingen tussen de Kosovaarse politie en de inwoners van Noord-Mitrovica. Na de onafhankelijkheidsoorlog van 1998-1999 verwierf het nieuwe centrale gezag in Pristina nooit de volledige controle over het overwegend Servische deel van Kosovo.

De schermutselingen van enkele maanden geleden zijn grotendeels achter de rug, maar door de naam en de vlag op de nummerplaten te overplakken laten de inwoners van Noord-Mitrovica zien dat ze Kosovo niet erkennen als hun staat. De regio is het Servische paard van Troje dat zich nooit bij de Kosovaarse onafhankelijkheid heeft neergelegd. Belgrado heeft er dus alle belang bij dat de huidige situatie aanhoudt. Zo werden recentelijk, op aangeven van de Servische regering, de lokale verkiezingen geboycot en kwam er een Albanese burgemeester aan de macht die elke legitimiteit ontbeert.

De lokale bevolking in Noord-Mitrovica betaalt er een hoge prijs voor. Er bestaat nauwelijks wettelijk gezag en de economische ontwikkeling is er de jongste tien jaar tot stilstand gekomen. Of beter: na de oorlog is er in tegenstelling tot de rest van Kosovo geen heropleving ingezet. In vergelijking met de Albanese wijken oogt het Servische stadsdeel duidelijk minder welvarend.

De negatieve vicieuze cirkel waarin Noord-Mitrovica is terechtgekomen, heeft vrij spel gegeven aan allerhande illegale praktijken. Welke ondernemer wil investeren in een betwiste regio waar law-and-order grotendeels ontbreekt? Belgrado houdt in Noord-Kosovo feitelijk een zwart gat in stand, in het besef dat de internationale gemeenschap nooit een 'terugkeer' naar Servië zal toelaten. Het wordt alleen gebruikt om het binnenlandse nationalisme aan te vuren en het dient als pasmunt in de zogenaamde dialoog met Kosovo.

Achtertuin

De belangrijkste onderhandelingen zijn die over EU-lidmaatschap. Zowel Servië als Kosovo wil toetreden tot de Unie. Van de zes landen van de Westelijke Balkan ligt Servië samen met Montenegro het meest voorop. Sinds Belgrado als enige Europese land weigert zich achter het sanctieregime tegen Rusland te scharen is het land echter uitgegroeid tot het enfant terrible van de kandidaat-lidstaten.

Bovendien heeft de oorlog nog op een andere manier een grote impact op de regio. Niemand wil door Oekraïne voorbij gestoken worden. Tegelijk beseft de EU dat ze nooit een geloofwaardige geopolitieke rol kan spelen als ze niet eerst in staat is orde op zaken te stellen in haar eigen achtertuin. Tenzij het de bedoeling is de Westelijke Balkan over te laten aan de Turken, de Chinezen, de Russen en de Golfstaten. De uitbreiding staat dus ook in Brussel opnieuw hoog op de agenda.

Dat bezorgt Kosovo gemengde gevoelens. Zeker de huidige regering in Pristina wil niets liever dan zo snel mogelijk aansluiting zoeken bij de EU. Maar Brussel is niet het grootste probleem. Zelfs Belgrado niet. Wel Madrid, Bratislava, Boekarest, Athene en Nicosia.

Vijf EU-lidstaten - Spanje, Slovakije, Roemenië, Griekenland en Cyprus - hebben om interne redenen nooit de onafhankelijkheid van Kosovo erkend. Daardoor is EU-lidmaatschap uitgesloten. Niet alleen van Kosovo maar ook van Servië. Want zonder de erkenning van de Kosovaarse onafhankelijkheid kan van een Servische toetreding geen sprake zijn. Maar hoe kan de EU dat geloofwaardig als voorwaarde stellen als ze niet in staat is om met één stem te spreken?

Zoals Belgrado een grote verantwoordelijkheid draagt voor de problemen in Mitrovica, zo ondermijnen vijf EU-lidstaten de inspanningen van de EU en andere internationale organisaties om tot een duurzame oplossing te komen in de door oorlog en geweld getraumatiseerde regio. De ironie is trouwens dat iedereen het erover eens is dat dit alleen kan als beide landen lid worden van de EU. Dan maakt het in Mitrovica veel minder uit of het nu Belgrado of Pristina is dat de lakens uitdeelt.

Hoog tijd dus dat de Kosovaren wat opsteken van de Oekraïense pr om hun zaak populair te maken in de media en de publieke opinie van de EU. Met figuren als Moeder Theresa en de populaire zangeres Dua Lipa kan dat geen groot probleem zijn.