Freelancers in de bouw vergt beter risicomanagement

Door Sigrid Pauwels en Wouter Verheyen, UAntwerpen

In de bouwsector piekt het aantal openstaande vacatures. Opdrachten blijven (te) lang liggen. De Bouwunie lanceert een oproep om meer freelancers in te zetten. Het gaat om zelfstandigen die meewerken als er veel werk is en vertrekken als het rustiger is. Nu gebeurt dat weinig, omdat aannemersbedrijven de sanctie van ‘schijnzelfstandigheid’ vrezen.

Freelancewerk op de arbeidsmarkt wordt hiermee (opnieuw) verengd tot een discussie over het rigide onderscheid tussen de statuten van werknemer en zelfstandige. Die scheiding is niet meer aangepast aan de huidige economische context. Onderzoek over ‘platformwerkers’, zoals maaltijd- of pakjesbezorgers, leert dat niet alleen de platformen kiezen voor freelancers, maar ook de platformwerkers zelf kiezen vaak bewust voor het statuut van zelfstandige omwille van de vrijheid en flexibiliteit. Er zijn echter andere overwegingen die aandacht moeten krijgen in dit debat.

Expertise

Enerzijds zorgt de noodzaak om ‘slimmer’ te bouwen voor een behoefte aan meer gevarieerde expertise in het bouwproces, waar freelancers potentieel aan tegemoet kunnen komen. Anderzijds kent de bouwsector grote veiligheids- en aansprakelijkheidsrisico’s en blijkt uit onderzoek over freelancers in andere domeinen dat ze vaak niet op de hoogte zijn van de kosten en specifieke risico’s die verbonden zijn aan hun statuut.

De toegenomen complexiteit van bouwprocessen is een belangrijk argument om freelancewerk te steunen. Nieuwe uitdagingen rond klimaatverandering vragen bijvoorbeeld om kernverdichting:  meer doen met minder ruimte en ‘slimmer’ bouwen. De traditionele ‘bouwdriehoek’ tussen bouwheer, aannemer en architect evolueert naar een ‘bouwnetwerk’, waarbij de inbreng van diverse actoren, zoals planners, architecten, wetenschappers, ontwikkelaars en burgers, wordt ingezet. Freelancewerk kan de ontwikkeling van dergelijke bouwnetwerken faciliteren.

Risicobewustzijn en risicomanagement zijn echter een belangrijk aandachtspunt. Bouwen is immers een risicovolle aangelegenheid voor de veiligheid van iedereen die met de bouwwerf of het opgeleverde bouwwerk in aanraking komt. De wetgever werkt hieraan, bijvoorbeeld via de verplichte veiligheidscoördinator, de vereiste opleiding en erkenning om specifieke activiteiten uit te voeren en de invoering van de verplichte asbestinventaris. Een ongecontroleerde toename van freelancers kan echter nieuwe veiligheidsrisico’s en bijkomende aansprakelijkheidsrisico’s creëren. Waarom?

Zelfstandige

Bij arbeidsovereenkomsten ligt de verantwoordelijkheid voor risico’s hoofdzakelijk bij de werkgever, die verregaande verplichtingen heeft inzake informatie, preventie en verzekering, zowel voor eigen schade en letsel van werknemers als voor schade voor derden. Freelancers werken echter als zelfstandige. Dat betekent dat zij zelf voldoende geïnformeerd moeten zijn over alle risico’s en zich ook in die zin moeten verzekeren. Is dit haalbaar?

Onderzoek naar andere freelanceberoepscategorieën leert dat hier een zeer laag risicobewustzijn leeft. Voor meer dan 60% van de maaltijdbezorgers is het platform de enige bron van informatie, ondanks de informatiecampagnes voor startende zelfstandigen van de overheid. Hetzelfde stelden we vast bij freelancechauffeurs van gevaarlijke stoffen. Ondanks de vereiste erkenning en opleiding, blijkt dat een significant aantal niet op de hoogte is van de verplichte voorzorgsmaatregelen. Vertaald naar de bouwsector roept dit vragen op naar de naleving van veiligheidsvoorwaarden in een complex bouwnetwerk waarvan ook freelancers deel uitmaken.

Beroepsverzekering

Verder blijkt dat het lage risicobewustzijn bij freelancers resulteert in een lage verzekeringsgraad. Maar liefst 93% van de respondenten gaf aan niet verzekerd te zijn voor beroepsaansprakelijkheid; niet alleen omdat ze zich niet bewust zijn van de risico’s, maar ook omdat de freelancetarieven zo laag zijn dat een verzekering financieel niet haalbaar is. Dit roept dan weer bijkomende vragen op over risicomanagement in de bouwsector.

Inmiddels wordt de Architectenwet van 1939, die op de traditionele bouwdriehoek steunt, herbekeken en is de verplichte aansprakelijkheidsverzekering voor architecten uitgebreid naar andere actoren in de ruwbouwfase. Hiermee zijn de specifieke risico’s van freelancewerk echter niet gedekt. Een verdere uitbreiding van de verplichte beroepsverzekering in de bouw is dus een eerste belangrijke overweging bij de freelancepiste. Een andere overweging heeft betrekking op een uitbreiding van de preventie op de bouwwerf richting freelancers. Zij moeten immers mee instaan voor de eigen veiligheid en die van collega’s, gebruikers en omwonenden.

Werken met freelancers in de bouwsector is dus een prima oplossing om niche-expertise of flexibele extra werkkracht aan te trekken, op voorwaarde dat het risicomanagementsysteem wordt aangepast. Freelancewerk is echter ongeschikt als instrument om de kostprijs te drukken. Die schijn mag ook niet worden gewekt.