Gaat Amerika naar een wekenlange verlammende crisis?

De financiële markten lijken hun optimisme afgeschud te hebben. Onzekerheid troef is het devies voor de komende tijd: politieke, economische en natuurlijk epidemiologische factoren spelen een gecompliceerd spel, waarbij beleggers de grootste moeite hebben om hun richting te bepalen. De markten moeten de komende tijd veel belangrijke ballen tegelijk in de lucht houden, waarvan de meest in het oog springende - naast de coronacrisis - de Amerikaanse verkiezingen zijn.

Steeds meer peilingen wijzen met steeds meer overtuiging in de richting van een Blue Sweep: de verovering van het Huis van Afgevaardigden, de Senaat en het Witte Huis door de Democraten. Toch durven veel Democraten nog steeds niet hardop te zeggen dat ze het volste vertrouwen hebben in de winst. Het trauma van 2016, toen Hillary Clinton ondanks gunstige peilingen het pleit verloor, is nog niet vergeten.

Het moet ook worden gezegd dat Donald Trump nog altijd wat wegen heeft waarlangs hij ook voor de komende vier jaar het Witte Huis kan binnenrijden. Zo geeft de nieuwswebsite FiveThirtyEight op basis van een analyse van alle peilingen de zittende president nog altijd een kans van ruwweg een op tien op een tweede termijn, maar dan moet de Trump-verkiezingsbus wel heel precies het juiste traject van de swing states volgen om uit te kunnen stappen op 1600 Pennsylvania Avenue, het officiële adres van het Witte Huis.

Voor Biden leiden veel meer stemwegen naar het Witte Huis. Zo is zelfs een staat die al sinds 1980 onafgebroken op de Republikeinse presidentskandidaat stemt nu een twijfelgeval: Texas met zijn 38 kiesmannen. Als Biden de swing states verovert waar hij nu ver voorstaat in de peilingen (Virginia, Colorado, Michigan, Nevada, New Mexico, New Hampshire), wint hij 286 kiesmannen en dus het presidentschap zonder Pennsylvania, North Carolina en Florida. Zelfs zonder Michigan haalt hij net de 270. Daarbij komt dat hij er nu ook goed voorstaat in Arizona (11 kiesmannen) en Wisconsin (10). Biden kan dus via meerdere routes comfortabel het Oval Office binnenrijden.

Senaat

Het Huis van Afgevaardigden lijkt bij deze verkiezingen minder interessant, aangezien dat vrijwel zeker in de handen blijft van Democraten. De Senaat daarentegen is de onvoorspelbaarste van de drie. Die kleurt nu Republikeins rood: 53 Republikeinen tegenover 47 Democraten (inclusief twee onafhankelijken). Bij de verkiezingen staan 35 van de 100 zetels op het spel, waarvan nu 23 in handen zijn van de Republikeinen. De Democraten moeten dus drie of vier zetels winnen om de teugels over te nemen (drie als Biden president wordt en anders vier, want de vicepresident geeft de doorslaggevende stem als de stemmen staken). Sinds de coronacrisis uitbrak, zijn de kansen voor de Democraten om de Senaat van kleur te laten veranderen aanmerkelijk gestegen. De meeste peilingen en betting markets geven ze nu een lichte voorsprong.

Ook als de Democraten de drie 'huizen' veroveren, is nog niet gezegd dat ze zomaar alles kunnen doordrukken. De Senaat kent namelijk de zogenaamde filibuster. Dat instrument geeft een minderheid van minstens 41 stemmen de mogelijkheid een wetsvoorstel tegen te houden. De filibuster kan overigens niet op alle terreinen ingezet worden, bijvoorbeeld sinds een aantal jaar niet meer bij de benoeming van federale rechters.

Filibuster

De Democraten zullen na de verkiezingen geen meerderheid hebben van 60 zetels en dus hebben de Republikeinen nog steeds een blokkeermacht in de Senaat. Tenzij de Democraten aansturen op het afschaffen van de filibuster. Via de simpelste weg - het veranderen van Senate Rule 22 - zal dat niet gaan, want daarvoor is de instemming nodig van twee derde van de aanwezige en stemmende Senatoren. Maar er zijn andere, ingewikkeldere, maar in de recente geschiedenis wel bewandelde paden die uiteindelijk ook tot gevolg hebben dat slechts een gewone meerderheid vereist is om een nieuw precedent te creëren en zo toch voor bepaalde onderwerpen de filibuster af te schaffen.

Het is het ook nog de vraag wanneer de uitslagen bekend zijn en of ze geaccepteerd worden door de verliezende partij. Nu al hebben minstens 92 miljoen Amerikanen vervroegd gestemd. Op veel plaatsen mogen die stemmen nog niet worden geteld. Er zijn staten waar gevreesd wordt dat het nog dagen of zelfs weken na de verkiezingsdag zal duren voordat alle stemmen geteld zijn. 

In het zorgelijkste scenario lijkt Trump op 3 november de winnaar, maar passeert Biden hem alsnog via de eerder uitgebrachte stemmen. Trump probeert al constant twijfel te zaaien over de betrouwbaarheid van vervroegd stemmen. Hij zal het vuurtje voort aanwakkeren als hij op de verkiezingsdag gewonnen lijkt te hebben, maar vreest toch nog te worden verslagen door die vervroegde stemmen. Een aanzienlijk deel van zijn achterban vertrouwt de stembusgang sowieso niet en is zelfs bereid zijn toevlucht te zoeken tot geweld. Dat geldt overigens ook voor een niet onaanzienlijke minderheid in het Democratische kamp.

Kortom, in het ergste, niet ondenkbare geval vormen de verkiezingen de opmaat naar weken en zelfs maanden van politieke crisis in Washington. En dat op een moment dat het land snakt naar leiding en duidelijkheid vanuit de hoofdstad om de coronacrisis te bestrijden.

Daarbij moet niet worden vergeten dat pas begin januari het nieuwe Congres zijn werk begint en de nieuwe presidentiële termijn zelfs pas twee weken daarna. In de tussentijd kunnen Republikeinen - ervan uitgaande dat zij de verkiezingen verliezen  - nog proberen zoveel mogelijk zaken door te drukken.

Andy Langenkamp, senior politiek analist ECR Research