Herstel de ‘samen’ in samenleving

In zijn nieuwjaarstoespraak riep premier Alexander De Croo (Open VLD) deze week op de crisispagina om te slaan en als land opnieuw te focussen op de noodzakelijke hervormingen en een gezond begrotingsbeleid. Politiek gekibbel en maatschappelijke polarisatie leiden hier helaas te vaak tot verlamming. De rol die de sociale media daarin spelen wordt vaak over het hoofd gezien.

Politiek en het besturen van een land gaan over de langere termijn, over complexe overwegingen, over moeilijke compromissen. Daarvoor is vandaag almaar minder ruimte. Wie had gehoopt dat de sociale media zouden helpen meer mensen te informeren of meer begrip te krijgen voor de ander is eraan voor de moeite. De afgelopen jaren werd het debat heftiger, met meer agressie, minder begrip of compromisbereidheid.

Het algoritme van die appse is ontworpen om zoveel mogelijk interactie te genereren. Of we het nu graag hebben of niet, boosheid en agressie verspreiden zich sneller dan hoop of verbinding. Sociale media versterken individualisering, vergroten wederzijds onbegrip en ondergraven onze gedeelde lotsbestemming. Een verdeelde bevolking zonder gedeelde toekomst is het beste recept voor stilstand, polarisatie of erger.

Voor veel mensen zijn de sociale media hun belangrijkste bron van informatie of sociaal contact. Studies tonen aan dat de Belg dagelijks zowat 73 minuten op de sociale media doorbrengt. Dat getal vertegenwoordigt 40 procent van de dagelijkse schermtijd. Voor jongeren is het zelfs fors meer. Het debat op de sociale media ís het maatschappelijke debat.

In theorie kunnen de sociale media fantastisch zijn, een plek waar we leren van elkaar of waar goede ideeën sneller verspreid raken. De sociale media speelden bij het begin van de Arabische Lente in de jaren 2010 een cruciale rol bij het informeren en mobiliseren van de bevolking. Helaas is dat niet hoe het systeem vandaag functioneert. In de praktijk hebben gebruikers vooral contact met mensen, groepen of media met vergelijkbare ideeën. Op die manier wordt het gedeelde verhaal van een maatschappij almaar meer ondergraven. ‘Wij’ houdt op te bestaan en maakt plaats voor ‘ik versus de rest’. De sociale media vormen een belangrijke informatiebron voor klassieke media. Beide jagen het politieke debat verder op.

Hackathons

Toch zijn er ook oplossingen. Daarbij geven we burgers de kans zelf hun schouders te zetten onder maatschappelijke problemen en zelf mee na te denken over oplossingen. Een Afrikaans spreekwoord zegt: ‘Wil je snel gaan, ga dan alleen. Wil je ver gaan, ga dan samen.’ De sleutel voor het oplossen van onze uitdagingen ligt in ‘samen’. Hoe zien we erop toe dat mensen niet in hun eentje radicaliseren of vereenzamen op de sociale media, maar bereid zijn samen na te denken over en te werken aan een betere toekomst? Een land als Zwitserland organiseert vaak referenda om de bevolking te betrekken bij moeilijke beleidskeuzes en bijgevolg bij de toekomst van het land. Taiwan doet het op een modernere manier. Daar kunnen burgers zich digitaal uitspreken over veel publieke vraagstukken. Ze kunnen ook meewerken aan presidentiële hackathons, waarbij ze zelf oplossingen mogen bedenken voor maatschappelijke problemen.

Bij ons kunnen burgers zich om de vijf jaar uitspreken in het stemhokje. Daartussen laten ze zich vaak alleen horen op de sociale media of betogingen. Betrek burgers daarom meer bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Geef een digitaal forum aan wie met oplossingen komt. Bied inspiratie voor knappe innovaties die elders ter wereld al werken. Laat zien dat burgers zelf de toekomst in handen kunnen nemen in plaats van hen te reduceren tot toeschouwers aan de zijlijn. Kritiek is toegestaan, maar komen met oplossingen is verplicht. Alleen zo zullen we de betrokkenheid van de burger vergroten, vergroten we de maatschappelijke samenhang en bouwen we opnieuw aan een gedeeld verhaal.

Als land, als maatschappij en als mens zijn we in staat tot het allerslechtste en het allerbeste. Op ons best zijn we solidair, tonen we begrip voor elkaar, overstijgen we onze meningsverschillen, delen we een droom over een betere toekomst en zijn we in staat tot grootse zaken. Als we van dit land een beter werkend land willen maken, moeten we het zelf doen. Door meer begrip te tonen. Door met andersdenkenden in gesprek te gaan. Door moeilijke keuzes uit te leggen. Door niet toe te laten dat algoritmes van private bedrijven onze gemeenschappelijke toekomst hypothekeren.