Het beleid van de ECB vernietigt het kapitalisme

Geert Noels is econoom en oprichter van Econopolis

Maandag 5 september was er in Frankfurt veel te doen over een belangrijke meeting in de Europese Centrale Bank (ECB). De CEO’s van de grootste banken in Europa hadden een afspraak met de leiders van de centrale bank om hun bezorgdheid over het monetaire beleid kenbaar te maken.

Samengevat kwam het erop neer dat de ECB haar beleid van negatieve rente en het leegkopen van de obligatiemarkt moest stoppen. Het ontwricht de hele financiële sector.

De felle uitval van ECB-voorzitter Mario Draghi donderdag kan beter begrepen worden in het licht van de meeting maandag. Draghi zei in zijn persconferentie tegen de bankiers: ‘Stop met klagen, niet alle problemen worden door de lage rente veroorzaakt.’

Maar niet alleen de banken, ook de verzekeraars en de pensioenfondsen beginnen stilaan te plooien onder de gevolgen van de negatieve rente. De verzekeraar AXA herstructureert zijn organisatie en trekt zijn beloftes in, andere verzekeraars zullen volgen. De zwaartekracht van de negatieve rente doet waarderingsmodellen, risicomodellen en de financiële planning op langetermijn doldraaien.

Een negatieve rente is een vorm van contractbreuk. Zonder het opkopen van 15 procent van de overheidsobligaties zou ze onmogelijk zijn geweest. Je kan verzekeraars of pensioenfondsen dus niet verwijten dat ze er nooit rekening mee hielden.

Diverse nieuwsmedia lieten vorige week uitschijnen dat de ECB nog een stap verder zal gaan. Ze zou ook beginnen met aandelen op te kopen. Dat doen de Zwitserse en de Japanse centrale bank al. De redenering is dat het opstuwen van beurskoersen de kapitaalkosten van die ondernemingen goedkoper maakt, waardoor ze meer zullen investeren. Bijkomend leidt een hogere beurs tot optimisme, een gevoel van rijkdom en zet ze mensen aan om meer te consumeren.

Centrale banken geloven in een ‘neo-trickledowneconomy’. Als je meer aan de rijken geeft, druppelt dat door naar de armen. Laat de aandeelhouder rijker worden en dat zal positieve effecten hebben voor de hele economie. Academisch is daarvoor geen stevige basis gevonden, maar als men wanhopig is, ‘whatever it takes’, dan zijn er geen remmen meer op de daadkracht van de centrale bank.

Ik ben benieuwd naar de reactie van de Franse econoom Thomas Piketty. Die politiek heeft ook invloed op de ongelijkheid. Andere economen aan de linkerzijde, zoals Nobelprijswinnaars Paul Krugman en Joseph Stiglitz, hebben de politiek van de centrale banken tot nu toe aangemoedigd. Ze vinden zelfs dat ze nog niet ver genoeg gaan.

De invloed van centrale banken is de belangrijkste factor in de hedendaagse economie. De centrale banken bepalen de rente, de wisselkoersen en binnenkort ook de aandelenkoersen. Ze zetten targets voor groei en inflatie en mogen alle conventionele en niet-conventionele monetaire wapens gebruiken om dat doel te bereiken.

De vergelijking met een oorlog en de tunnellogica die dat met zich meebrengt, is niet ver te zoeken. Regels en conventies zijn schijnbaar niet meer van toepassing. Ze beslissen in volledige onafhankelijkheid en dus er is bijna geen democratisch debat.

Daarmee is de eurozone het tijdperk van de neoplaneconomie binnengetreden. Overheden hebben grosso modo een beslag op de helft van de economie, centrale banken bepalen zowat alle variabelen waar vroeger de markten een prijs voor bepaalden. De overheid bepaalt dus rechtstreeks en onrechtstreeks de economie, de financiële markten en de verwachtingen van alle economische spelers.

Die buitensporige politiek heeft gekende neveneffecten zoals bubbels (zeepbellen in activa) en misallocatie van kapitaal. Maar nu worden nieuwe neven-effecten stilaan duidelijker, zoals de toenemende ongelijkheid en de oneerlijke concurrentie.

Dat laatste werd deze week dicht bij huis geïllustreerd. Duvel Moortgat paste voor de overname van de brouwer Bosteels wegens te duur. Maar geld is geen obstakel voor AB InBev dat zich gratis kan financieren. De ECB koopt volgens Bloomberg meer dan de helft van het dagelijkse volume aan bedrijfsobligaties op en duwt de rente van de grootste bedrijven naar ongekende dieptes.

We zijn een degelijke academische studie verwijderd van het besef dat de ECB bijdraagt aan de deflatie waartegen ze wil vechten. Als deflatie wordt veroorzaakt door onder meer overcapaciteit, dan helpt een politiek van extreem lage rente niet. Ten eerste wil men bedrijven aanmoedigen om meer te investeren, wat in sectoren met overcapaciteit niet wenselijk is.

Ten tweede kunnen grote bedrijven zich goedkoper financieren dan kleine (misschien innovatievere en toekomstgerichtere) bedrijven. Bedrijven met voorbijgestreefde businessmodellen of te lage rendabiliteit blijven kunstmatig overleven.

Ten derde zien we dat heel wat consumenten meer sparen om het effect van de negatieve rente te compenseren. Ten vierde draagt de ECB met zijn continue pessimistische boodschappen bij tot een klimaat van wantrouwen en voorzichtigheid. Er zijn ongetwijfeld nog andere redenen die academici zullen bedenken eenmaal ze het onderwerp onder de loep nemen.

Zo komen we tot de merkwaardige vaststelling dat de ECB en de andere centrale banken het kapitalisme aan het vernietigen zijn. Het klinkt hard, maar het zou niet de eerste keer zijn dat een systeem van binnenuit wordt uitgehold. Misschien heeft Piketty dat al langer in de smiezen en blijft hij daarom zo stil.