Het debat over de kernuitstap gaat over de foute vraag

Met stijgende verbazing heb ik het gehakketak over de kernuitstap gevolgd. Dikke rapporten werden geschreven over de impact op de prijzen en de bevoorradingszekerheid. De kernvraag gaat echter niet over de verlenging van de twee jongste kerncentrales of de vergunning van de nieuwe gascentrales. De kernvraag is hoe duurzaam we willen zijn op lange termijn.

De enige vraag die ertoe doet, is niet technisch maar politiek: hoe raken we af van onze koolstofverslaving en CO2-uitstoot? Hoe vullen we het door de Europese Commissie pas gelanceerde decarbonisatiepakket in?

Laat me beginnen met een open deur in te trappen: de prijs van elektriciteit zal niet of nauwelijks veranderen als we al dan niet kerncentrales sluiten of openhouden. Dat garandeert het huidige marktmodel met een marginale prijszetting: de prijs hangt vast aan die van gas en CO2 en die stijgen.

De tweede open deur: de kans is klein dat het licht zal uitgaan, ongeacht wat beslist wordt over de stillegging van de kerncentrales. We hebben in het precoronatijdperk lange wintermaanden zonder kerncentrales overleefd, in moeilijke omstandigheden. Ons land is goed en intussen nog beter verbonden met het Verenigd Koninkrijk,  Frankrijk en Duitsland, wier markten tien keer groter zijn. Het bevoorradingsprobleem gaat bovendien veel verder dan de sluiting van onze kerncentrales in 2025. De focus ligt op onze toekomstige energiemix voor de komende decennia.

Energiebehoefte

Waar gaat het dan wel over? De EU gaat resoluut voor efficiëntie, een 'diepe' elektrificatie en de decarbonisatie van al wat niet rechtstreeks met elektriciteit kan worden opgelost. De efficiëntie behoeft geen uitleg. Elke bespaarde kWh is er een die we niet hoeven te produceren. Daar is iedereen zich terdege van bewust.

Diepe elektrificatie betekent dat we zo veel mogelijk moeten omschakelen naar groene of CO2-vrije elektriciteit. Elektrische wagens, warmtepompen, de verwarming bij industriële processen….weg van gas en olie naar stroom. Niet omdat we dat graag doen en het hip vinden, maar omdat elektriciteit een energiedrager is die CO2-vrij kan worden geproduceerd.

Decarbonisatie slaat op alles dat niet elektrisch kan en waar we nog moleculen voor nodig zullen hebben: chemie, staal, zwaar transport… Daar ligt een mogelijke oplossing in het gebruik van groene moleculen en dan vooral waterstof. Die groene moleculen gaan we ook met groene of CO2-vrije elektriciteit moeten produceren.

Een belangrijke conclusie: we hebben massaal veel groene (wind/zon) of CO2-vrije elektriciteit (wind/zon/nucleair) nodig. Sta me toe 'en passant' nog snel een derde open deur in te trappen: door de enorme behoefte aan CO2-vrije elektriciteit is er plaats zat voor zowel zonne-, wind-, water- als nucleaire energie. Laat ons dus maar stoppen met het geneuzel over het afremmen van hernieuwbare elektriciteitsproductie door het openhouden van kerncentrales. Het is een en-enverhaal. Dat wordt helder uitgelegd in de studie van Elia 'Roadmap to net Zero'.

Heel kort een paar cijfers nu: alle energiebehoefte van ons land samen bedraagt zo'n 400 TWh (terawattuur). Na 15 jaar zwaar gesubsidieerd beleid met een stevige impact op onze factuur heeft België op jaarbasis 20 TWh elektriciteitsproductie op basis van zon en wind. En dat op een totale behoefte aan elektriciteit van 80 TWh. We moeten dus nog een enorm gapend gat van 320 TWh, nu ingevuld door olie en gas, vergroenen of, nog beter, CO2-vrij maken. Alleen met wind en zon raken we er nooit.

Dat kan op twee manieren: we moeten behalve op wind, zon en water inzetten op extra CO2-vrije elektriciteit uit kerncentrales of het ontbrekend deel invoeren uit landen waar veel zon en wind is. Dat laatste maakt ons afhankelijk van het buitenland. De keuze die wij moeten maken, is bijgevolg vrij eenvoudig: we kunnen onze klimaatverplichtingen op lange termijn alleen nakomen via kerncentrales of import. Beleidsmakers moeten kiezen voor werkgelegenheid, toegevoegde waarde, het behoud van ons industrieel weefsel en dat alles in een CO2-vrije wereld met een enorme behoefte aan stroom.

Frankrijk versus Duitsland

Frankrijk en sinds deze week ook Nederland kiezen voor wind, zon, water, biogas, het behoud van hun bestaande nucleaire centrales én voor extra nucleaire productie van elektriciteit. Dat surplus aan elektriciteit zal dan ook dienen voor de aanmaak van groene waterstof. Frankrijk is in Europa top qua laagste CO2-uitstoot. Het land wil die positie versterken en tegelijk zijn onafhankelijkheid op energievlak verstevigen. Op termijn wordt het wellicht zelfs exporteur van CO2-vrije energie.

Duitsland heeft na Fukushima zijn kerncentrales uitgefaseerd en zwaar ingezet op wind en zon. De rest van zijn stroombehoefte komt van vervuilende steenkool- en nog zwaarder vervuilende lignietcentrales. De nieuwe Duitse regering wil af van steenkool en ligniet en wil ze vervangen door zon, wind en gascentrales. Duitsland is de kampioen van de hoogste CO2-uitstoot en blijft dat wellicht ook. Bovendien blijft het voor een stevig deel van zijn energiebehoefte tientallen jaren afhankelijk van de invoer van gas.

Kiezen is altijd beetje verliezen, maar we moeten dringend stoppen met elkaar met studies en technische analyses om de oren te slaan. Die dragen niks, nada, niente bij tot het debat. De invloed van Elia in dit debat is niet niks: het is de hoofdrolspeler in het CRM-debat over subsidies voor gascentrales, het is de doorslaggevende stem als het gaat over de bevoorradingszekerheid van ons land, het speelt een bepalende rol in het debat over de kernuitstap en als beheerder van het hoogspanningsnet op land en zee (gereguleerd monopolie) speelt het een sleutelrol in het investeringsbeleid.

Hetzelfde geldt voor Engie maar in mindere mate. Ze zijn beide kernspelers in dit debat. Ze leveren nuttige kennis en informatie in dit debat, maar zowel Elia als Engie is een beursgenoteerd bedrijf. Elk beursgenoteerd bedrijf heeft een strategie die aansluit bij wat de aandeelhouders willen. Ik heb nog nooit een beursgenoteerd bedrijf gekend wier belangen samenvallen met het algemeen belang. Voor Engie werd dat verleden weekend een beetje pijnlijk geïllustreerd door moedige en fiere technici die lijnrecht tegen het standpunt van hun CEO ingingen. Luister en leer, maar weet wie uw raadgevers zijn.

Gascrisis

Intussen kraakt het marktmodel in al zijn voegen door de gascrisis. Die jaagt niet alleen onze gasfactuur de hoogte in, maar maakt onze elektriciteit - vanwege het model van marginal pricing - ook onbetaalbaar. Gas en CO2 zijn de koningen van de groothandelsmarkt en keizer Vladimir kijkt minzaam toe. Het laatste wapenfeit: de nieuwe Duitse ministers van Defensie en Energie vonden het nodig zich stevig te profileren in de pers. Een paar uur later begon de gastoevoer via Polen (Mallnow) te dalen om deze morgen te eindigen bij nul...

Leveranciers komen tussen hamer (hoge gasprijs en elektriciteitsprijs) en aambeeld (onbetaalde facturen van hun klanten) terecht. De gevolgen voor onze economie zijn dramatisch. Het hoeft geen uitleg dat wie zich blijvend afhankelijk maakt van gas en gas only zijn economie blootstelt aan stevige schokken en geopolitieke spelletjes met een grote impact.

Dus beste beleidsmakers, stop alstublieft met kibbelen. Het gaat om een fundamenteel politieke keuze op lange termijn, ver voorbij de winter van 2025/2026. We hebben een enorme behoefte aan CO2-vrije elektriciteit. Die zal komen van wind, zon, water en - of we dit nu graag horen of niet - kernenergie. Or we go German en we maken ons voor lange tijd blijvend afhankelijk van import van gas, zon en wind. Or we go Franco/Dutch en kiezen voor een stevig onafhankelijk energiebeleid. Het debat over de twee jongste kerncentrales en de nieuwe gascentrales wordt een voetnoot in de marge.

Met haar decarbonisatiepakket van deze week veegt de Europese Commissie het tekenbord schoon. Wees moedig, overleg, beslis en ga terug aan tafel met Europa en wees niet bang om een duurzaam energiebeleid op lange termijn zonder drama te verdedigen. Wie een lange en moeilijke voetreis naar Compostella plant, weet dat het richting zuiden zal zijn. Wie richting noord aanzet, verliest kostbare tijd en is niet goed bezig.

Raad van State opdoeken

In de excellente studie van Elia (Roadmap to net-zero) vinden we een paar mooie grafieken die meer zeggen dan 1.000 woorden. Ik haal er eentje uit. Het volstaat die rustig te bekijken en een kind kan eruit afleiden welke richting we op lange termijn uit moeten gaan.

Aan de linkerkant zien we de toekomstige vraag naar stroom: in het scenario 'deep electrification' (ELEC) hebben we 245 TWh nodig. In het scenario van een groot aandeel van groene moleculen/waterstof (MOL) hebben we 325 TWh nodig.

Aan de rechterkant zien we hoe we die behoefte gaan invullen: we kunnen tussen 75 en 110 TWh  produceren met zon en wind en dat naargelang de gemiddelde jaarlijkse groei van zon- en windcapaciteit. Een ritme dat vier keer hoger is dan wat we op heden kennen, komt erop neer dat we alle beroepsprocedures afschaffen en de Raad van State opdoeken. Het verschil tussen de vraag en het aanbod zullen we moeten invoeren.

Je hoeft geen genie te zijn om de juiste conclusies te trekken uit die grafiek: aan de vraagkant opteren we het best voor de piste ELEC en gaan we alles wat enigszins kan omschakelen naar elektriciteit. Dus niet te hard dromen van de productie van grote hoeveelheden groene moleculen/waterstof. Zo sparen we 80 TWh uit aan de vraagkant. Langs de aanbodzijde oogt de toestand ernstiger: als we uitgaan van het optimistische scenario waarbij de bouw van wind- en zonnecapaciteit maal drie gaat, dan komen we aan 90 TWh. Het verschil van zo’n 150 TWh zullen we moeten invoeren. Tenzij we zoals Nederland en Frankrijk kiezen voor die andere CO2-vrije producent van elektriciteit en inzetten op kernenergie.